"Przywróćmy Pamięć" edycja 2008-2009

OPOLE - Zespół Szkół TAK Towarzystwa Alternatywnego Kształcenia

Kim jesteśmy

OPOLE - Zespół Szkół TAK Towarzystwa Alternatywnego Kształcenia im. Ireny Sendlerowej

Dlaczego realizujemy projekt

Od lat w naszej szkole realizujemy programy związane z edukacją wielokulturową. Dwa ostatnie projekty, "Historia naszej ulicy" i "Rabin z Opola" sprawiły, że postanowiliśmy włączyć się do czynnego udziału w ochronę dziedzictwa żydowskiego. Poza tym projekt "Rabin z Opola" był początkowo pomyślany jako projekt realizowany przez niezbyt liczną grupę licealistów. Temat jednak okazał się tak ciekawy, że został podjęty przez wszystkie szkoły Zespołu i włączyliśmy do niego poznawanie kultury i historii polskich i niemieckich Żydów. Z naszymi działaniami wyszliśmy też poza Opole i okolice. Spektakl pt. Alfabet" pokazywany był m.in. na międzynarodowym festiwalu teatralnym w Carrarze. Nawiązaliśmy również współpracę z rabinem Michaelem Shire z Leo Baeck College w Londynie, który dzięki nam zainteresował się historią własnej rodziny. Okazało się bowiem, że dziadkowie rabina Shire pochodzili z Opola (a raczej z niemieckiego wtedy Oppeln). Byli członkami gminy żydowskiej w czasach, gdy rabinem był tu Leo Baeck. Rabin Shire odwiedził nas ze swoją rodziną w maju 2009 roku. Rodzina Shire przeszła cały szlak żydowski - obejrzała miejsce po nowej synagodze, spalonej podczas Nocy Kryształowej, starą synagogę, gimnazjum, cmentarz żydowski, gdzie odnaleźliśmy grób babki rabina. Najważniejszym wydarzeniem było odnalezienie rodzinnego domu rodziny Shire - stoi do dziś, jego fasada wygląda identycznie, jak przed wojną, a w środku zachowały sie nawet meble rodzinne. I tym sposobem projekt "Rabin z Opola" trwa nadal i żyje własnym życiem.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Pierwsze informacje na temat Żydów w Opolu pojawiają się już w 1395 roku, jednak w XVI wieku zostali wypędzeni i do miasta powrócili dopiero w 1741 roku. Ich liczba stopniowo wzrastała z jednej rodziny do 48 osób. Priorytetem stało się wybudowanie świątyni oraz posiadanie własnego cmentarza. Władze miasta wydały zgodę już w 1816 roku (liczba Żydów wzrosła do 98), jednak na budowę musieli poczekać kolejne dwadzieścia lat, w ciągu których liczba Żydów stanowiła 4,8% mieszkańców Opola.

Otwarcie pierwszej synagogi przy ul. Szpitalnej 2 miało miejsce w 1842 roku i dokonał go zaproszony z Wrocławia rabin Albert Geiger. Na pierwszego opolskiego rabina został wybrany w 1847 roku Salomon Cohn, następnie funkcję rabina pełnili kolejno: Adolf Wiener (jako jedyny Żyd został honorowym obywatelem Opola), Hermann Vogelstein, Leo Beck, Felix Goldmann, David Braunschweiger, Alfred Phillip, Lothar Lubasch, Salomon, Pfingst z Nordhausen i Hans Hirschberg.

Gmina działała bardzo prężnie. Powstała elementarna szkoła żydowska, założono bractwo pogrzebowe oraz Stowarzyszenie Żydowskiej Historii i Literatury. Wzrastała także liczba Żydów, toteż gmina objęła tereny Krapkowic, Prószkowa i 40 wiosek. Mówiąc o świetności gminy, nie można zapomnieć o rodzie Friedlaenderów. Byli oni właścicielami Browaru Zamkowego oraz przez 30 lat aktywnie działali w szeregach władz gminy. Prócz Friedlaenderów na terenie miasta produkcją alkoholu zajmowały się jeszcze 3 rodziny żydowskie. Obok browarnictwa opolscy Żydzi zaznaczyli wyraźnie swą obecność w przemyśle cementowym. Drugą w mieście fabrykę cementu otworzył w 1872 roku Heymann Pringsheim. Nieco później, w 1906 r. Richard Friedlaender założył cementownię "Silesia" z kapitałem założycielskim 2,5 mln marek i roczną produkcją kształtującą się w granicach 400 000 ton. Także przemysł tytoniowy zawdzięczał swój rozwój przedstawicielom społeczności żydowskiej. Pierwszą w Opolu fabrykę cygar założył Izaac Minzer. Ważnym zajęciem był również handel. Kupcy żydowscy zajmowali się głównie sprzedażą alkoholów i win, tekstyliów, odzieży, drewna oraz sprzedażą kolonialną. Żydzi stanowili również znaczną część inteligencji. Byli bowiem lekarzami, aptekarzami, mieli prywatnych nauczycieli, jak również wielu adwokatów (np. Harry Wolff zamordowany w KL Auschwitz- Birkenau). Warto wspomnieć o lekarzu Izaaku Schnitzerze, znającym wiele języków obcych, który prowadził wyprawy badawcze m.in. do Górnego Nilu.

Liczba mieszkańców wciąż rosła. Skłoniło to władze do wybudowania nowej synagogi. Uroczystość przeniesienia synagogi z ulicy Szpitalnej do nowej miała miejsce 22 czerwca 1897 r. i wziął w niej udział rabin Leo Baeck. Również w tym okresie powstawały i działały kolejne instytucje i organizacje żydowskie: Związek Kobiet Żydowskich, Żydowski Związek Młodzieżowy (Jugenbund), loża kobieca (Frauenloge), żydowska organizacja sportowa. Gdy wybuchła pierwsza wojna światowa, liczba Żydów znacznie zmalała, wielu z nich wyemigrowało do Palestyny. Dotkliwym wydarzeniem była też Noc Kryształowa w 1938 r. Obok aktów wandalizmu, brutalnych ataków fizycznych i aresztowań, doszło do spalenia nowej synagogi. Tłum bojówkarzy kopiąc i wyzywając rabina Hansa Hirschberga zagonił go do świątyni i zmusił do rozlania w jej wnętrzu benzyny i podpalenia jej. Noc tę przetrwała stara synagoga, w budynku której w tym czasie mieściła się już drukarnia. Żydzi, którzy przetrwali te wydarzenia emigrowali do Jerozolimy, bądź zostali wysłani do obozów koncentracyjnych.

Dziś po obecności gminy żydowskiej w Opolu zostały: tablica upamiętniająca wydarzenia Nocy Kryształowej, przybudówka do browaru Friedlaenderów, gdzie obecnie mieści się ognisko plastyczne, budynek starej synagogi oraz cmentarz żydowski, na którym ostatniego pochówku dokonano w 1960 roku.

Co robimy w ramach projektu

Nasze cele:

- porządkowanie cmentarza żydowskiego w Opolu,

- przygotowanie publikacji (komiks) na temat rabina Leo Baecka,

- poznawanie wielokulturowego dziedzictwa miasta (m. in. poprzez wywiady i spotkania z najstarszymi mieszkańcami miasta, studiowanie dokumentów i publikacji),

- przekazywanie zdobytej wiedzy młodszym uczniom naszej szkoły i mieszkańcom miasta (m. in. spacer ulicami miasta w poszukiwaniu śladów dziedzictwa żydowskiego),

- wycieczki edukacyjne (w tym także zwiedzanie okolicznych cmentarzy),

- podążanie śladem rodziny Rabina z Leo Baeck College z Londynu,odtworzenie jej losów, zebranie informacji,

- gromadzenie wiadomości na temat Ireny Sendlerowej, którą chcemy uczynić patronką naszej szkoły.

Najważniejszym wydarzeniem ostatnich miesięcy (również w związku z pracą nad projektem Przywróćmy pamięć) było nadanie naszej szkole imienia Ireny Sendlerowej.

Dlaczego Irena Sendlerowa?

Zespół Szkół TAK istnieje dwadzieścia lat. W jego skład wchodzą szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum ogólnokształcące. Przez dwadzieścia lat nie nadawaliśmy szkole imienia. Uważaliśmy, ze musi upłynąć wiele czasu, zanim zasłużymy na to, by w nazwie szkoły pojawił się patron. Chcieliśmy też być pewni, że będzie to postać ważna dla wszystkich – uczniów, rodziców, nauczycieli. Kiedy w dwudziestym roku naszego istnienia, podczas rady pedagogicznej, padła propozycja, by nadać szkole imię Ireny Sendlerowej, nie mieliśmy wątpliwości, że to na tę Patronkę czekaliśmy tak długo. Od początku istnienia szczególną wagę przykładaliśmy w naszej szkole do rozwijanie wrażliwości na cudzą krzywdę, uczyliśmy o mniejszościach narodowych, wprowadzaliśmy wiedzę o polskich Żydach, opracowywaliśmy projekty edukacji wielokulturowej, w których spotkanie z innym, wrażliwość na los krzywdzonych mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych zajmowały szczególne miejsce.

W osobie Ireny Sendlerowej, jej życiu, działaniach i poglądach, które głosiła, odnajdujemy ważne dla nas fundamentalne wartości i ideały: miłość do ludzi, niezgodę na krzywdę innych, odwagę cywilną, pokorę i skromność w czynieniu tego, co uczynić należy, umiejętność sprzeciwiania się złu, nawet z narażeniem życia, tolerancję i kierowanie się w życiu jasnymi wartościami. Szkoła TAK chciała w przeszłości – i chce w przyszłości realizować w wychowaniu te wartości.

We wrześniu 2009 odbyliśmy spotkania poświęcone osobie Ireny Sendlerowej, w których brali udział wszyscy uczniowie i rodzice z Rady Rodziców. Kiedy przeprowadzaliśmy głosowanie – wybór był prawie jednogłośny. Uczniowie, uzasadniając wybór patrona, podkreślali, że imię Ireny Sendlerowej jest nobilitacją dla szkoły oraz że fakt uczęszczania do szkoły Jej imienia byłby dla nich powodem do dumy. Także rodzice dostrzegali wyraźny związek pomiędzy programem Szkoły a ideałami, jakie uosabia Irena Sendlerowa. Za ważny uznali także fakt, że osoba Ireny Sendlerowej stanowić będzie dla ich dzieci ważny wzór moralny.

Jak się przygotowywaliśmy?

Przede wszystkim staraliśmy się lepiej poznać postać Ireny Sendlerowej, Jej biografię, okoliczności, w jakich działała. Dlatego tematy związane z II wojną światową i Holocaustem były potraktowane w szczególny sposób. Mieliśmy szczęście – z uczniami spotkała się pani Anna Mieszkowska, autorka książki poświeconej Irenie Sendlerowej, uczniowie mogli też obejrzeć oparty na Jej biografii film pt. „Dzieci Ireny Sendlerowej”. Uczniowie przygotowali gazetki i wystawy opowiadające o tym, jak Irena Sendllerowa ratowała żydowskie dzieci i jak wyglądało życie Żydów w gettach, jaki był ich los podczas II wojny. Wszyscy obejrzeli prezentację multimedialną opowiadającą o Irenie Sendlerowej i historii Holocaustu. Uczniowie pisali także opowiadania poświęcone Pani Irenie, szukali Jej fotografii i innych materiałów związanych z jej życiem.

Wielkim przeżyciem był wyjazd grupy gimnazjalistów do Warszawy na Ogólnopolskie Spotkanie Szkół Sendlerowskich, podczas którego mieli okazję zwiedzić miejsca związane z Ireną Sendlerową oraz poznać osoby, które spotkać Ją na swojej drodze życiowej.

Przygotowywaliśmy się do uroczystości nadania szkole imienia, która zaplanowana była na czerwiec 2010. Najambitniejszego zadania podjęli się gimnazjaliści. Grupa sześciu uczniów z klasy III pojechała z kamerą do Warszawy, żeby – idąc śladami Ireny Sendlerowej – zrealizować film dokumentalny o Niej. Wielką pomocą była dla nich gościna w Gimnazjum nr 23 imienia Ireny Sendlerowej w Warszawie oraz ogromne zaangażowanie w nasze przedsięwzięcie pani Katarzyny Ludwiniak. Uczniowie w ciągu niecałych trzech dni odwiedzili takie miejsca jak Muzeum Walki i Męczeństwa, Muzeum na Pawiaku, domy dziecka, w których Pani Irena i jej współtowarzysze ukrywali żydowskie dzieci, ogród z drzewem jabłoni, pod którym zakopane zostały butelki z nazwiskami i imionami dzieci ukrywających się po aryjskiej stronie, Umschlagplatz, Sądy na Lesznie, którędy wyprowadzano dzieci, dzielnicę żydowską. Szukali odpowiedzi na to, co naprawdę tam się działo, próbowali poczuć to oraz zrozumieć – i filmowym językiem opowiedzieć o tym innym.  Udało się im przeprowadzić wywiady z Panią Anną Mieszkowską i Rzecznikiem Praw Dziecka, Panem Markiem Michalakiem. Potem uczniowie napisali własne komentarze i nagrali je w studio Radia Opole. Po zmontowaniu całości, uzupełnionej o zdjęcia archiwalne, powstał film dokumentalny pt. „Kto potrafi tak żyć”.

Do przyjęcia imienia naszej Patronki przygotowywaliśmy się też w inny sposób. Ponieważ Irena Sendlerowa w szczególny sposób poświęciła się ratowaniu żydowskich dzieci, postanowiliśmy, by uczcić Jej pamięć, zrealizować różnorodne projekty, poświęcone sytuacji dzieci na świecie, przyjrzeć się temu, gdzie dzieje się im krzywda. Jeden z takich projektów, zatytułowany „Ulepmy lepszy świat”, był poświecony dzieciom Globalnego Południa, dzieciom pracującym, cierpiącym głód i biedę. Uczniowie zrelizowali film animowany, w którym – wykorzystując technikę animacji plastelinowej – opowiedzieli o losach dzieci poddanych przymusowej pracy i dzieci żyjących w obozach dla uchodźców. Grupa teatralna TAKiTEATR pokazała spektakl „Śmiejesz się, czy płaczesz?” poświęcony sytuacji dzieci w różnych częściach świata.

W naszej szkole powstał też Fundusz TAK POMAGAM imienia Ireny Sendlerowej.  Jego pierwszym kapitałem była część nagrody „Za naprawianie świata” imienia Ireny Sendlerowej, którą w 2009 roku otrzymała nasza pani dyrektor Beata Maliszkiewicz. Została powołana po raz pierwszy Rada Funduszu, tworzą ja uczniowie w sposób szczególny wyróżniający się działaniem na rzecz innych i mający już doświadczenie w wolontariacie. Nasza pierwsza Rada Funduszu TAK POMAGAM składała się z 12 osób. Przez cały rok uczniowie z Rady i wielu innych, pomagających im, organizowało kiermasze, loterie, sprzedaż kanapek i inne akcje, które miały pomnożyć fundusz. W czerwcu prawie trzy tysiące złotych przekazaliśmy choremu na białaczkę chłopcu z innej szkoły, dofinansowując w ten sposób jego leczenie. 

Jak świętowaliśmy??

I wreszcie nadszedł ten dzień – 18 czerwca. Wcześniej, 15 czerwca w opolskiej katedrze podczas uroczystej Mszy św. poświęciliśmy nasz sztandar, na którym umieściliśmy słowa Ireny Sendlerowej, o tym, że w życiu ważne są „Miłość, Tolerancja i Pokora”. 18 czerwca w Teatrze imienia Jana Kochanowskiego w Opolu odbyła się nasza uroczystość. Wszyscy byliśmy bardzo przejęci i wzruszeni. Była to podwójna uroczystość – dwudzieste urodziny Szkoły i nadanie jej imienia. W uroczystości wzięło udział wielu wspaniałych i ważnych dla nas gości, między innymi córka pani Ireny Sendlerowej, pani Irena Zgrzembska, Rzecznik Praw Dziecka – pan Marek Michalak, pani Edyta Kurek - zastępca dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego,  pan Leszek Waluk -  dyrektor Szkoły Podstawowej imienia Ireny Sendlerowej w Dobroszycach, pani Halina Bilik - opolska Kurator Oświaty, pani Monika Chruściel - opiekunka Ireny Sendlerowej w Domu Bonifratrów, pani Elżbieta Maćkowska, nauczycielka z Gimnazjum nr 2 imienia Mikołaja Kopernika w Górze, wyróżniona w 2009 roku w trzeciej edycji Nagrody imienia Ireny Sendlerowej „Za naprawianie świata” i  wiele innych osób. Było wiele wzruszających momentów – przekazanie sztandaru, opowiadania naszych gości o pani Irenie, projekcja filmu gimnazjalistów, „Kto potrafi tak żyć”, który tak spodobał się obecnemu wśród widowni dyrektorowi TVP Opole, że następnego dnia film został wyemitowany przez opolską telewizję. Odbył się pokaz spektaklu „Śmiejesz się czy płaczesz?”, w którym wzięło udział 50 uczniów – od najmłodszych, do najstarszych. W foyer teatru prezentowaliśmy nasze wystawy, poświęcone Irenie Sendlerowej, Dzieciom Holocaustu, Sprawiedliwym wśród Narodów Świata, dzieciom świata – i historii naszej szkoły.

Tego dnia dostaliśmy wiele listów – ze szkół Sendlerowskich i od naszych przyjaciół.

W filmie gimnazjalistów pani Anna Mieszkowska powiedziała między innymi, że jest pewna, iż Irena Sendlerowa przygląda się wszystkiemu gdzieś z góry. My tego dnia także czuliśmy Jej obecność, byliśmy dumni i szczęśliwi.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

Szlak żydowski w Opolu
Przygotowujemy się do opracowania multimedialnego przewodnika po Opolu śladem Żydów mieszkających w naszym mieście przed wojną. Wiele dawnych miejsc żydowskich w Opolu zostało zniszczonych bądź zapomnianych. Niektóre z nich, zachowane do dzisiaj, ulegają presji czasu i niszczeją pod wpływem chuligańskich wybryków nieświadomej  ich wartości młodzieży. Dlatego chcemy przypomnieć o nich mieszkańcom Opola, tworząc szlak żydowski, ustawiając tablice informacyjne, organizując wycieczki, redagując publikacje na ten temat. Już wkrótce poinformujemy o efektach naszej pracy, a już teraz zapraszamy do obejrzenia naszych prezentacji w dziale "Moje pliki" (edycja 2009/2010).

Kto nam pomaga

W projekcie współpracujemy z Domem Dziennego Pobytu "Maria - Magda", z naukowcami z Instytutu Śląskiego, z Instytutem Ekumenizmu i Badań nad Integracją UO. Na projekt "Rabin z Opola" dostaliśmy dotację z Fundacji Batorego (Program "Dla Tolerancji").

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

Z Nagrody im. Ireny Sendlerowej "Za naprawianie świata" dla pani Beaty Maliszkiewicz, dyrektor Zespołu Szkół TAK

Z naszych projektowych stron:

http://www.leobaeck.tak.opole.pl

http://www.twostreets.itak.pl

Z naszych publikacji:

Barbara Weigl, Beata Maliszkiewicz (red.), „Inni to także my – program edukacji wielokulturowej w szkole podstawowej”,GWP, Gdańsk, 1997

Głosy z ulicy Barlickiego : ulica jako punkt wyjścia do działań artystycznych i edukacyjnych - opis projektu interdyscyplinarnego / red. Beata Maliszkiewicz, Joanna Biskup ; zespół aut. Maria Bitka ; [i in.], Opole : Towarzystwo Alternatywnego Kształcenia , 2007

Z komiksu poświęconego życiu i działalności Leo Baecka pt. "Rabin"