"Przywróćmy Pamięć" edycja 2010-2011

Kalisz, Szkoła Podstawowa nr 11 im. Wojciecha Bogusławskiego

Strona www

http://www.sp11.kalisz.pl

Kim jesteśmy

Jesteśmy uczniami Szkoły Podstawowej nr 11 im. Wojciecha Bogusławskiego w Kalisz.

Dlaczego realizujemy projekt

Ludność żydowska stanowiła integralną część miasta Kalisz, dlatego też bierzemy udział w projekcie, aby poznać historie, religię i kulturę narodu żydowskiego.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Osiedlenie się społeczności żydowskiej w Kaliszu nastąpiło w XII wieku za panowania księcia Mieszka Starego. Pierwszy w Kaliszu cmentarz żydowski założono w 1285 roku. W II połowie XII i na początku XIII wieku w Kaliszu bito denary z napisami hebrajskimi. Od XIII wieku kaliska gmina wyznaniowa przeniosła się do południowej części miasta lokacyjnego w sąsiedztwo muru miejskiego. W 1264 roku książę wielkopolski Bolesław Pobożny nadał Statut kaliski – przywilej immunitetowy. Książę zagwarantował przywileje i warunki spokojnego życia. Statut był szczególnym dokumentem, który zapewniał pełne bezpieczeństwo ich wspólnotom i majątkom. W połowie XIV wieku król Kazimierz Wielki wydał zezwolenie na budowę w Kaliszu pierwszej synagogi, która była drewniana. W 1659 roku gmina wykupiła plac na tzw. Rozmarku, gdzie postawiono synagogę murowaną. Pierwszym wiadomym z imienia kaliskim rabinem był niejaki Michoel (1427 rok). Innymi znanymi rabinami tego okresu byli: Salomon Zalman (1639–1643), Jisroel Szapiro – założyciel jesziwy, Juda ben Nissan i Abraham Abel Gombiner (1656–1683) autor komentarzy do "Szulchan aruch". Gmina żydowska w Kaliszu należała do najznaczniejszych w Koronie Królestwa Polskiego, a rabini Kalisza stali na czele Sejmu Czterech Ziem (1581–1764)[1]. W 1804 roku mieszkało w Kaliszu 2113 Żydów, a w 1827 roku – 12 107. Wyznaczono wówczas w Kaliszu "dzielnicę żydowską" i od 1828 roku Żydzi mogli mieszkać jedynie w jej obrębie. W 1836 roku otwarto żydowski szpital, a w 1875 roku szkołę żydowską z językiem rosyjskim. W 1852 roku wybuchł pożar, spłonęło 157 domów właścicieli żydowskich i 12 chrześcijańskich. Zagładzie uległa również stara synagoga. Odbudowano świątynię, ale nie dorównała ona poprzedniej. W 1875 r. Żydzi stanowili 45% ogółu mieszkańców miasta. Kolejne lata przyniosły jednak emigrację wielu młodych ludzi. W 1908 r. według oficjalnych danych 14.318 osób tj. 36% ogółu ludności stanowili wyznawcy judaizmu. Kres historii kaliskich Żydów położył wrzesień 1939 roku. Część ludności żydowskiej Kalisza ruszyła pieszo do pobliskich miasteczek – Koźminka, Opatówka, Błaszek. Zamożniejsi udali się do Łodzi i Warszawy. Co najmniej 20% żydowskich mieszkańców opuściło miasto. W Kaliszu w październiku 1939 roku na polecenie Niemców utworzono 25-osobową Radę Żydów z Gerszonem Hahnem jako przewodniczącym. Jednym z jej pierwszych zadań było przeprowadzenie spisu pozostałych w mieście Żydów, których szacowano na 18 tys. W końcu września 1939r. hitlerowcy opracowali plan przesiedleń. Przewidywano w nim usunięcie w okresie od listopada 1939r. do lutego 1940r., wszystkich Żydów z ziem wcielonych do Generalnej Guberni. W dniu 7 listopada 1939r. Niemcy zawiadomili Radę Starszeństwa, iż w Kaliszu zostanie zorganizowane getto. Od 10 listopada nastąpiły przesiedlenia. Żydów czasowo umieszczono w klasztorze oo. Bernardynów, następnie przeniesiono do Hali Targowej Braci Szrajer na Rynku Dekerta. Do 2 grudnia 1939r. zgromadzono tam ponad 10 tys. kaliskich Żydów. Akcja wysiedleńcza trwała do 14 grudnia. Żydów przebywających w hali oraz przetrzymywanych w bożnicy wywieziono do Generalnej Guberni. Ogółem wyekspediowano 10 pociągów z około 15 tys. Żydów. Na wiosnę 1940r. pozostałych w mieście Żydów, głównie chorych i pracowników szpitala, przeniesiono do budynków nr 13, 16 i 18 na ul. POW (dziś ul. Złota). Poczynając od 27 października 1940r., wielu chorych ze szpitala zostało zabranych do zapieczętowanych, czarnych ciężarówek. Uśmiercono w nich 290 starców i chorych. Małe otwarte getto dla pozostałych kaliskich Żydów utworzono w 1941r. Na początku 1942r. w getcie zamieszkiwało 150 osób. Likwidację getta przeprowadzono w dniach 4-6 lipca 1942r. wywożąc pozostałych przy życiu do getta łódzkiego. W ten sposób nastąpiła zagłada jednego z najstarszych skupisk żydowskich w Polsce, od 9 lipca 1942r. Kalisz stał się "Judenrein". W Kaliszu latem 1945r. powołano Komitet Żydowski. Do 1946r. zarejestrowało się w nim 2225 osób. Do początku lat pięćdziesiątych pozostało w mieście około 100 Żydów, którzy i tak opuścili Kalisz. Bibliografia Pakentreger A., Żydzi w Kaliszu w latach 1918–1939, Warszawa 1988 Marcinkowska H., Żydzi w Kaliszu, Calisia 2005, nr 3-4

Co robimy w ramach projektu

Uczniowie klasy IV wykonali gazetke na temat społeczności żydowskiej z Kalisza. W klasach VI przeprowadzono konkurs na prezentacje multimedialną "Cmentarz żydowski w Kaliszu" W dniu 10 kwietnia uczniowie klas IV-VI zwiedzili Starą Synagogę w Krakowie, a 14 kwietnia obóz koncentracyjny Auschwitz - Birkenau.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

W maju planujemy udać się na cmentarz żydowski w Kaliszu. Po 11 maja planujemy obejrzeć wystawę fotograficzną "Szalom, Izrael"!

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

Jesteśmy dumni z tego, że mogliśmy wziąść udziału w projekcie. Z tego że mimo młodego wieku (mamy od 10 do 12 lat) mogliśmy zwiedzić obóz koncentracyjny w Oświęcimiu. Na teren obozu wpuszczana jest młodzież od 14 roku życia.