"Przywróćmy Pamięć" edycja 2007-2008

SKULSK - Gimnazjum im. Jana Pawła II

Kim jesteśmy

SKULSK - Gimnazjum im. Jana Pawła II

 

 

Nasza mała ojczyzna z lotu ptaka

Osada Skulsk leży w województwie wielkopolskim. Jest położona 4km od południowego krańca jeziora Gopło i około 30km na północ od Konina. Od północnego i południowego zachodu otaczają naszą miejscowość dwa piękne jeziora.

Tędy prowadził szlak „Bursztynowy”, na odcinku między Kaliszem, a oddaloną od Skulska o około 20km Kruszwicą.Najstarszym dokumentem mówiącym o Skulsku jest akt nadania poczyniony przez Kazimierza Konradowca Pannom Norbertankom w Strzelnie. Dokument ten nosi datę 14 czerwca 1249r.

Do rozbiorów Skulsk był miastem królewskim. W 1807 Skulsk wszedł w skład Księstwa Warszawskiego. Po wojnach napoleońskich Skulsk był małym i biednym miasteczkiem. Głównym zajęciem ludności była uprawa roli i rzemiosło.

W 1828r. mieszkańcy Skulska zostali oczynszowani, otrzymali prawa własności dla siebie i swoich następców na wieczne czasy. Oprócz Polaków mieszkała w Skulsku nieliczna grupa Żydów, którzy mieli tutaj swoją bożnicę.

Według danych z 1870r. Skulsk liczył około 800 mieszkańców.

Dlaczego realizujemy projekt

Przez długie lata na tej ziemi rodzili się, pracowali i umierali ludzie. Dużą ich grupę zawsze stanowili Żydzi. Dzisiaj, kiedy chcemy znaleźć ślady ich istnienia, napotykamy pustkę. Puste domy, ulice, place i cmentarz. Nie zostało nic. Jak opisać pustkę? Może pamięć nielicznych jeszcze żyjących mieszkańców Skulska wypełni pustkę. Zaludni domy i ulice postaciami jego żydowskich mieszkańców...

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Pinkas Hakehillot Polin.Encyclopedia of Jewish Communities in Poland,V.I

www.jewishgen.org/Yizkor/pinkas-poland/pol1_00165.html

Na stronie 165 znajdujemy informacje dotyczące ludności Żydowskiej w Skulsku.W tabeli wyszczególniona jest liczba ludności ogólnie i ludności żydowskiej w latach 1808,1827,1857,1897,1921 i 1939.Jak widać gmina żydowska była zawsze liczna w Skulsku. Pierwsi Żydzi osiedlili się w Skulsku pod koniec XVIII wieku. W latach 1823-62 osadnictwo żydowskie było zabronione ze względu na bliskość granicy , z nielicznymi wyjątkami dla tych którzy posiadali zezwolenie. Żydzi zajmowali się drobnym handlem i rzemiosłem.Nominacja miejscowego rabina w połowie XIX wieku potwierdza istnienie niezależnej gminy Żydowskiej. W 1850 Rabin Abraham Appel został wybrany na rabina gminy. Zajmował tę pozycję do 1875 roku. Po nim od 1898-1905 Rabin Meier syn Abrahama Temerzona sprawował tę funkcję. Po nim był Baruch Yitzchak Isschar, następnie Abraham Josef Lewi od 1900-1920.Nie ma informacji na temat życia gminy aż do wybuchu II Wojny. W czasie Zagłady między wrześniem 1939 a połową 1940 roku Żydzi ze Skulska podlegali robotom przymusowym, konfiskacie mienia i innym rozporządzeniom nazistowskim.17-18 lipca 1940 roku zlikwidowano gminę żydowską w Skulsku. Niektórzy zostali przetransportowani do Zagórowa inni do wiejskich gett w Grodźcu i Rzgowie, gdzie skoncentrowano Żydów z regionu. W marcu 1941 niektórzy Żydzi z Grodźca i Rzgowa zostali przeniesieni do Izbicy Lubelskiej, Józefowa Lubelskiego i do Krasnegostawu w Generalnej Guberni. Wśród nich byli Żydzi ze Skulska.Żydzi ze Skulska, którzy pozostali w Zagórowie ,Grodźcu i Rzgowie zostali zamordowani w październiku 1941 r. w lasach koło Kazimierza Biskupiego razem z pozostałą resztą .

Spis Alfabetyczny Urodzonych Starozakonnych w Mieście Skulsku i jego Parafii w roku 1861( przechowywany przez Mormon Genealogical Society )

Kronika Skulska autorstwa Stefana Wajchta

Około roku 1828 Leopold i Nepomucena z Raczyńskich Racięccy zawarli ugodę rejentalną z mieszkańcami Skulska ,którzy zostali oczynszowani. Mieszkańcy otrzymali prawo własności dla siebie i swoich następców na wieczne czasy. Powyżej znajduje się spis właścicieli „ na wieczne czasy”. Wśród nich czerwoną ramką zaznaczyliśmy żydowskich mieszkańców Skulska.

Kronika Straży Pożarnej

Pierwszy protokół Straży Pożarnej w Skulsku spisany jeszcze w języku rosyjskim w 1907 roku mówi o założeniu chóru. Nazwiska w czerwonej ramce to żydowscy członkowie straży. Widać , że obie społeczności potrafiły żyć i działać razem.

Księga adresowa Polski z 1929 roku

Czerwoną kreską zaznaczeni są żydowscy kupcy , rzemieślnicy i lekarz.

Spis ludności Skulska i gminy Skulsk z grudnia 1931 roku

W grudniu 1931 roku na terenie całej gminy mieszkało 6312 osób w tym : 5697 Polaków203 Żydów403 Niemców7 Rusinów

2 Rosjan

Budżet gminy żydowskiej na 1938 rok (Archiwum Państwowe w Poznaniu)

Członkami zarządu byli : I.Lakelberg i Bresler,

przewodniczącym I.Kotowski,

rabinem przed wybuchem wojny był Rabin Beatus,

sekretarzem Chaim Arbuz,

rzezakiem Besterman Cmentane.

Plan Skulska w okresie międzywojennym z zaznaczonymi domami żydowskimi.

Pamięć w Jerozolimie

Na stronach pamięci...

Kiedy wpisze się nazwę Skulsk ,to wyszukiwarka Centralnej Bazy Ofiar Zagłady w Yad Vashem znajdzie nam 63 nazwiska związane z naszą miejscowością. W czasie wojny ze Skulska wywieziono ponad dwustu Żydów. Nazwisk większości z nich tam nie ma, chociaż nie przeżyli wojny. Zabrakło też krewnych ,przyjaciół, sąsiadów, którzy podaliby ich nazwiska do bazy danych w Yad Vashem.

O nich ktoś pamiętał ...

 

 

 

 

Co robimy w ramach projektu

1. Zbieranie informacji na temat żydowskich mieszkańców naszej miejscowości:- wywiady z ludźmi żyjącymi przed wojną - wyszukiwanie materialnych dowodów istnienia ludzi różnych narodowości w naszej miejscowości - poszukiwanie informacji w Internecie - korzystanie ze zbiorów Yad Vashem w Jerozolimie i USHMM w Waszyngtonie - kwerenda archiwalna
2. Wizyta w miejscach zagłady Żydów ze Skulska.
3. Oznaczenie miejsca dawnego cmentarza. Postawienie kamienia, umieszczenie tablicy i wmurowanie resztek macew.
4. Przygotowanie na terenie szkoły wystawy o naszych dawnych sąsiadach.
5. Zaprojektowanie i wydanie ulotki/folderu o wielokulturowym dzidzictwie Skulska.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

Planujemy oznaczenie dawnego cmentarza, postawienie kamienia, umieszczenie tablicy i wmurowanie resztek ocalałych macew.

Cmentarz Żydowski w Skulsku

Zaznaczony na planie cmentarz, to tylko porośnięte trawą miejsce pośród pól.

Niemcy zniszczyli cmentarz. Rozbite macewy wywieziono na drogę ,aby ją utwardzić. Prochy tych , którzy tam spoczęli nadal są w ziemi, mimo że nie stoi na niej ani jedna macewa...

 

Niebo nad rozbitym kirkutem

Okruchy pamięci...

 

Kto nam pomaga

Pomagają nam starsi mieszkańcy Skulska, z którymi spotykamy się i przeprowadzamy wywiady.

Oni jeszcze ich pamiętają

Pani A. Perkowska

„ Pamiętam Halinę Radziejewską i Zygmunta Nasielskiego. Zygmunt ciągnął mnie za warkocze w szkole. Hilda Nasielska przychodziła do mojej mamy, były koleżankami. Pamiętam jak w każdy piątek przed szabasem jedna z córek pana Kotowskiego przynosiła biednej rodzinie krawca Zaume Lubranieckiego koszyczek z jedzeniem, aby w szabas mogli zjeść to samo co oni. Koszyczek był zawsze nakryty białą serwetką. Utkwiło mi w pamięci to, że ci co mieli więcej wspierali biedniejszych” – Pani A. Perkowska.

Pan J. Woźniakowski

„ Pamiętam dwie córki Rabina Beatusa. Chodziły ze mną do szkoły. Pamiętam bardzo biednego Żyda, mówiono na niego Majer – nosił wodę. Wszystkich zgładzili, i po co to ? „ – Pan J. Woźniakowski.

Pan Z. Klonowski

„ Pamiętam jak Niemcy po wejściu do Skulska porozbijali sklepy żydowskie, jak palili na ulicy jakieś papiery. Pamiętam kazano przygotować podwody i wywieziono wszystkich Żydów. Miałem wtedy 11 lat, ale w pamięci utkwiło mi wszystko co widziałem.” – Pan Z. Klonowski.

Pani M. Kujawska.

„ Pamiętam ich wszystkich. Żyli biednie, oprócz kilku lepiej sytuowanych rodzin. Pamiętam ich twarze i domy, w których mieszkali. Pamiętam Panią Chaję Lesińską jak przychodziła do nas po mleko i jej córkę Libe Malkę. Pamiętam moją koleżankę ze szkolnej ławy Esterę Sztachelberg. W poniedziałki wymieniałyśmy się śniadaniem. Dawała mi swoją chałkę, a ja jej mój chleb. Nauczyła mnie tańczyć tango, gdy po raz pierwszy poszłyśmy razem na zabawę... Pamiętam żonę krawca Lubranieckiego jak wychodziła na drogę wypatrywać syna, który nie wrócił po kampanii wrześniowej. Pamiętam tę ciepłą lipcową noc w 1940r., kiedy wywieziono wszystkich Żydów. Zawsze wywozili ludzi pod osłoną nocy... Spędziłam z innymi tę noc ukryta w zbożu. W miasteczku długo szczekały psy, a potem zrobiło się cicho. Po powrocie zobaczyłam, że w Skulsku nie został ani jeden Żyd.” – Pani M. Kujawska.

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

Jesteśmy dumni z tego, że udało nam się dotrzeć do wielu dokumentów na temat żydowskich mieszkańców naszej miejscowości, jak również odnaleźliśmy zdjęcia przedstrawiające mieszkańców Skulska w okresie między wojennym.