"Przywróćmy Pamięć" edycja 2007-2008

ZABŁUDÓW - Szkoła Podstawowa

Kim jesteśmy

ZABŁUDÓW - Szkoła Podstawowa im. Franciszka Karpińskiego

Dlaczego realizujemy projekt

Realizując projekt Przywróćmy Pamięć pod patronatem FODŻ , chcieliśmy poznać kulturę która jest nam obca, a jednocześnie bardzo bliska i interesująca. Zdawaliśmy sobie sprawę, że aby wypowiadać się na ten temat, musimy mieć konkretną wiedzę, którą zdobywamy.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Społeczność żydowska w Zabłudowie

Żydzi w Zabłudowie mieszkali nieomal od początku istnienia tego niewielkiego miasteczka. Pojawiają się w Zabłudowie w latach  20-tych w XVIwieku.Jewrejska Encyklopedia pisze, iż są tu już pod koniec XV wieku. Gmina żydowska powstała w 1566r.Zasiedlenia dokonała gmina okręgowa w Tykocinie. W 1635r. Żydzi zabłudowscy uzyskują pozwolenie na budowę szpitala i bożnicy.Kolejne przywileje w 1645 roku uzyskują od Janusza Radziwilłła. W 1765r. w Zabłudowie i okolicy było 831 starczakonnych. Spis pruski z 1799r. na 1472 mieszkańców odnotował 211 Żydów.  Pierwszy spis carski z 1807r. na 1831 obywateli odnotował już 922 Żydów.Zabłudów był miastem prywatnym, w którym osiedlali się ludzie różnych religii. Był to także znaczący ośrodek kalwinizmu, ze zborem i szkołą. W mieście ukrywał się zagrożony wysiedleniem - poeta Zbigniew Morsztyn. Zabłudowska gmina żydowska powstała w 1566 roku, w 1635 roku wytyczono cmentarz i wybudowano drewnianą z drzewa modrzewiowego synagogę, jedną z najpiękniejszych w Polsce, wykonaną bez użycia gwoździ. W ostatnich latach powstały plany odbudowy synagogi, wydaje się jednak że realizacja tego projektu jest jak na razie tylko w planach.

W 1939 roku Żydzi stanowili w Zabłudowie prawie 70% wszystkich mieszkańców. W czasie II wojny światowej hitlerowcy utworzyli w Zabłudowie getto, w którym stłoczyli około1.400 osób. Mieszkańcy zabłudowskiego getta znaleźli śmierć w Treblince.

Cmentarz Zydowski w Zabłudowie połozony jest za miastem, nieopodal drogi wylotowej w kierunku Bielska Podlaskiego i zajmuje powierzchnię około 1 hektara. Podczas II wojny światwej cmentarz został zniszczony przez nazistów. Finia Korowski w "Księdze Pamięci Zabłudowa'' tak wspominadewastację tej neropolii:,,Niemcy chcieli trzykrotnie poszerzyć drogę z Białegostoku do Moskwy9=(..). Potrebowali kamieni do jej budowy, dletego zaczęli rozbierać cmentarz żydowski. Potajemnie wchodzilismy do oheli naszych rabinów u cadyków i gorzko opłakiwaliśmy naszą katastrofę". 

 Do dziś ocalało niewiele nagrobków betenowych odlewów charakterystycznych dla podlaskich kirkutów. Na cmentarzu znajduje się tylko jedna macewa,odnaleziona przez Tomasza Wiśniewskiego we wsi Skrybicze. Napis na płycie głosi:,, Tu spoczywa kobieta skromna i poważna pani Gołda Feige, córka Eliezera,żona Benjamina Zeeva Szackiego zmarła w poniedziałek 27 miesiąca AV 5678 roku (5 sierpnia 1918 roku)''

W centrum nekropolii wzniesiono ohel cadyka Izaaka syna Cwi Dow Bera. Budynek jest mocno zdewastowany, zniszczone są okna i drzwi.  W centralnej części cmentarza ustawiono niedawno słup energetyczny wysokiego napięcia.

 

Co robimy w ramach projektu

- Przeprowadziliśmy wywiady z najstarszymi mieszkańcami Zabłudowa, przeglądaliśmy stare

dokumenty, gromadziliśmy i opracowywaliśmy informacje na temat miejscowej ludności wyznania

mojżeszowego.

- Odnaleźliśmy miejsce gdzie stała jedna z najpiękniejszych w Polsce drewniana bożnica.

- Wykonaliśmy w gablocie na korytarzu wystawkę pt:,, Zabłudów - miasto wielu kultur'.

- Sporządziliśmy mapę ,,Żydzi w Zabłudowie w latach 1918- 1939'' na której zaznaczyliśmy ulice,

- żydowskie domy, sklepy, mykwę oraz zakłady usługowe.

- Oczyściliśmy cmentarz z chwastów i zarośli, wyczyściliśmy macewy.

- Uczestniczyliśmy w szkoleniach organizowanych przez FODŻ, zdobywaliśmy nowe umiejętności

przy organizowaniu swojej pracy w realizacji projektu.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

    -  Bliższe poznanie kultury, która jest nam prawie nieznana, dzieje dawnych mieszkańców naszej miejscowości, gdzie i jak mieszkali, czym się zajmowali jak i kiedy świętowali, jak wyglądały ich rodzinne uroczystości, jakie były ich losy w czasie wojny.

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

Jesteśmy dumni z tego, że udało nam się - dość młodym osobom kl. V i kl. VI w tak krótkim czasie zdobyć tyle nowych wiadomości i przekazać innym. Wśród starszych mieszkańców Zabłudowa odkrywaliśmy prawdziwą historię i to wydaje się nam najważniejsze.