"Przywróćmy Pamięć" edycja 2007-2008

USTRZYKI DOLNE - Zespół Szkół Publicznych Nr 1 Gimnazjum Nr 1

Kim jesteśmy

Zespół Szkół Publicznych Nr 1 GIMNAZJUM NR 1 (zsp1ustrzyki@op.pl) Projekt realizowany jest na zajęciach pozalekcyjnych. W zajęciach biorą udział uczniowie klas II  i III  gimnazjum.

Dlaczego realizujemy projekt

"Nie można przedstawić historii Polski bez dziejów Żydów polskich, jak zresztą bez dziejów innych wspólnot wyznaniowych i etnicznych zamieszkujacych zmienne w ciągu tysiąclecia terytorium wspólnego państwa. Nie można zrozumieć kultury polskiej bez - choćby pobieżnej - znajomości stosunków polsko - żydowskich. Zagłada Żydów podczas okupacji była najbardziej tragicznym fragmentem wspólnej przeszłości. Straciliśmy nie tylko współobywateli, lecz także istotny składnik naszej tożsamości kulturalnej." (prof. Jerzy Tomaszewski "Dlaczego..." Kraków 2006)

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Początki osadnictwa żydowskiego w Ustrzykach Dolnych datuje się na XVII wiek. Andrzej Potocki w swej książce zatytułowanej "Żydzi w Podkarpackiem", tak opisuje rozwój liczebny społeczności żydowskiej w mieście: "W 1765 r. mieszkało w Ustrzykach 162 Żydów, w tym 70 osób dorosłych. Był też rabin. Przed 1777 rokiem powstał kahał. W 1785 r. żyło w Ustrzykach (...) 190 Żydów. (...) W 1870 roku ustrzycka gmina żydowska liczyła 926 osób, dysponowała synagogą, cmentarzem i szkołą, do której uczęszczało 30 uczniów. Kahał zatrudniał też dwóch rabinów. W latach osiemdziesiątych XIX wieku Żydzi stanowili już większość mieszkańców miasta. Na ogólną liczbę 1824 osób, Izraelitów było 1.146". W początkach XIX wieku Żydzi stanowili 61% ludności Ustrzyk. II wojna światowa przyniosła zagładę społeczności ustrzyckich Żydów. Wielu zostało rozstrzelanych w egzekucjach na terenie miasta. Część znalazła śmierć w obozie przejściowym w Zasławiu, w  obozach Sobiborze i Bełżcu. Dziś o żydowskiej przeszłości miasta przypomina budynek dziewiętnastowiecznej synagogi (dzisiaj bibloteka miejska z fragmentem zachowanej elewacji zewnętrznej) i kirkut na wzgórzu nad miastem.

Co robimy w ramach projektu

W trzeciej edycji programu "Przywróćmy Pamięć" kontynuujemy współpracę z Ustrzyckim Stowarzyszeniem Turystycznym "Bieszczady".  Od września  2007 zajmowaliśmy się uporządkowaniem cmentarza żydowskiego w naszej miejscowości. Kirkut w Ustrzykach jest niewielki, położony bardzo malowniczo na wzgórzu za miastem, na brzegu Strwiąża. Było to miejsce całkowicie zaniedbane, dostępne tylko w okresie wczesnej wiosny i późnej jesieni - zupełnie zarośnięte chwastami, trawą i krzewami. Z pozostawianych tam śmieci, wnioskowaliśmy, że cmentarz odwiedzany był głównie w celach "biesiadnych" (butelki, puszki, nawet ślady palenia ognisk). Na pięknym modrzewiu dzieci zbudowały sobie domek, teren cmentarza traktując jako atrakcyjny, dziki plac zabaw. Nie dostrzegliśmy natomiast aktów wandalizmu, umyślnego niszczenia nagrobków. Prace porządkowe na kirkucie podjęliśmy zgodnie z wytycznymi Komisji Rabinicznej. Nasze działania szybko przyniosły efekty -  teren cmentarza został wysprzątany, drzewa i krzewy przycięte, a gałęzie wyniesione. (Wiosną czeka nas walka z chwastami i koszenie trawy). Następnie uczestniczyliśmy w pracach Stowarzyszenia nad inwentaryzacją macew. Na kirkucie zinwentaryzowano 237  zachowanych nagrobków, pozostało jeszcze ok. 50 nieopisanych macew. Tak więc dowiedzieliśmy się, że na kirkucie w Ustrzykach znajduje się ok. 300 macew. Najstarsze pochodzą z XIX w. 
Opieka nad cmentarzem to nie jedyny sposób "przywracania pamięci". Doskonałym uzupełnieniem naszej pracy był wykład z prezentacją multimedialną "Symbolika nagrobków żydowskich" Andrzeja Szczerbickiego, przeprowadzony w ZSP nr 1 w ramach projektu "Nasza Ziemia Obiecana". Obecnie na zajęciach sami próbujemy odczytywać napisy ze sfotografowanych macew. Umiejętnośći te będą nam potrzebne, gdyź chcemy oprowadzać naszych kolegów ze SP i Gimnazjum trasą "żydowskich zabytków" w Ustrzykach Dolnych.
Planujemy teź zaprosić do nas uczniów z innych szkół naszego regionu, biorących udział w projekcie "Przywróćmy Pamięć". Stowarzyszenie Turystyczne "Bieszczady" z Ustrzyk Dolnych oznakowało trasę na cmentarz żydowski. Kirkut położony jest malowniczo, ale dojście z miasta było nieoznakowane. Nawet mieszkańcy często mieli trudności ze wskazaniem turystom drogi. Obecnie trasa oznakowana jest tak, że moźna bez problemu odnaleźć drogę, a tabliczki w centrum miasta informują o istnieniu zabytkowego kirkutu. Prace porządkowo - organizacyjne sfinalizowało postawienie na cmentarzu żydowskim tablicy informacyjnej, z napisem w trzech językach oraz zorganizowanie wystawy fotograficznej w MDK. Braliśmy udział w otwarciu szlaku, pomagaliśmy przy ustawianiu tablicy i zostaliśmy zaproszeni na otwarcie wystawy. O wystawie poinformowaliśmy uczniów naszej szkoły i służymy pomocą przy oprowadzaniu, opowiadając naszym kolegom o zdjęciach zgromadzonych na wystawie i historii Żydów z naszego regionu. Ten etap naszej działalności będzie nam bardzo pomocny przy realizacji kolejnych działań w programie "Przywróćmy Pamięć".
Zapraszamy do obejrzenia naszych galerii!  

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

5 listopada w P i MBP w Ustrzykach Dolnych planujemy  otwarcie wystawy udostępnionej nam  przez ambasadę Izraela w Warszawie zatytułowanej "Ściana Płaczu". Wystawie będzie towarzyszyła oddzielna ekspozycja informujaca mieszkańców o naszym udziale w programie "Przywróćmy Pamięć" i wystawa zdjęć wykonanych przez uczniów.
10 listopada planujemy udział w szkoleniu regionalnym w Rzeszowie organizowanym przez FODŻ.

Kto nam pomaga

Kto nam pomaga
Dyrekcja i nauczyciele naszego gimnazjum.Ustrzyckie Stowarzyszenie Turystyczne "Bieszczady", Muzeum-Miejsce Pamięci w Bełżcu, MDK i MBP w Ustrzykach Dolnych.