"Przywróćmy Pamięć" edycja 2007-2008

KOCK - Zespół Szkół - Gimnazjum

Kim jesteśmy

Jesteśmy uczniami Gimnazjum w Kocku, którzy należą do koła historycznego i chcą zapoznać innych z historią naszego miasteczka, sami zdobywając przy tym nowe doświadczenie i informacje. Chcemy również poznać historię Żydów.

Dlaczego realizujemy projekt

Realizujemy projekt, ponieważ nie chcemy zapomnieć o naszej historii, która stworzyła obecny obraz Kocka, lecz przekazywać ją z pokolenia na pokolenie. Chcemy sami zdobywać wiedzę o kulturze żydowskiej, związanych z nią tradycjach  i obyczajach oraz dzielić się nią z innymi. Chcemy również wzbudzić w naszym miejskim społeczeństwie poczucie konieczności dbania o wytwory innych kultur.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Żydzi w Kocku osiedlili się w początkach XVII wieku i przez wiele lat stanowili zdecydowaną większość wszystkich mieszkańców. W 1927 roku mieszkało tu ponad 2.500 osób pochodzenia żydowskiego, co stanowiło 68% całej populacji miasta. W 1829 roku do Kocka przybył Menachem Mendel Morgenstern, uczeń słynnego "Widzącego" Jaakowa Icchaka Halewiego Horowica z Lublina i "Świętego Żyda" Jaakowa Icchaka z Przysuchy. Dzięki niemu miasto stało się kolejnym w kraju silnym ośrodkiem chasydyzmu. Hanna Węgrzynek w słowniku "Historia i kultura Żydów polskich" tak charakteryzuje Kocker Rebe: "W swoich naukach podkreślał wagę spontaniczności i żarliwości wiary. Autor wielu aforyzmów, mawiał, że "ludzie mają dusze, a nie zegarki", uzasadniając tym odrzucenie religijności zewnętrznej, uregulowanej rytuałem, a nie potrzebą wewnętrzną. Nauczał, że "nie można służyć Bogu z przyzwyczajenia" (.). Duże znaczenie przypisywał dążeniu do doskonałości w służeniu Bogu całą duszą, w czym upatrywał sens życia (.). Przez dwadzieścia lat, aż do śmierci, żył w odosobnieniu, w zamkniętym pokoju przy synagodze, odmawiając kontaktów z ludźmi". Chasydzką dynastię Morgensternów kontynuowali jego potomkowie: Dawid, Chaim Israel i Mojżesz Mordechaj. Rabbi kocki zapytał pewnego chasyda: "Czy widziałeś kiedy wilka?" "Tak" - odparł chasyd. "A bałeś się go?" "Tak". "A czy myślałeś, że się boisz?" "Nie - odrzekł chasyd - tylko się bałem". "Taka właśnie - rzekł rabbi - powinna być bojaźń Boża" M. Buber "Opowieści chasydów" .

Żydowscy mieszkańcy Kocka poparli powstania listopadowe i styczniowe. Nieopodal Kocka znajduje się grób Berka Joselewicza, który zginął w bitwie pod Kockiem w 1809 roku. Berek Joselewicz służył wcześniej w Legionach Dąbrowskiego, brał udział w zwycięskiej ofensywie Armii Księstwa Warszawskiego. Na kamieniu nagrobnym, ufundowanym w 1909 roku przez hrabiego Edwarda Żółtowskiego, wyryto napis: "Berek Joselewicz - Józef Berkowel Berkiewicz, urodzony w Kretyndze na Litwie w 1760 r. Pułkownik Wojsk Polskich, szef szwadronu 5-ego Pułku Strzelców Konnych Wielkiego Księstwa Warszawskiego, kawaler krzyżów Legii Honorowej i Virtuti Militari. Zginął w bitwie pod Kockiem 1809 roku. Tu pochowany. Nie szacherką, nie kwaterką, lecz on krwią dorobił sławy. W stuletnią rocznicę zgonu. 1909." Drugi kamień nagrobny nosi imię i nazwisko zmarłego oraz daty jego urodzin i śmierci.

Holokaust przerwał historię tego sztetl. W dniu 9 września 1939 roku, podczas nalotu na miasto, zginął cadyk Józef Morgenstern. W Kocku powstało getto, do którego deportowano Żydów z Lubartowa, Suwałk, Serocka, Nowego Dworu i Radzynia Podlaskiego. Mieszkańcy getta zostali w 1942 roku zamordowani w Parczewie i Treblince.

Do czasów obecnych zachowała się duża część przedwojennej zabudowy miejskiej, głównie domy będące przed wojną własnością Żydów. U zbiegu ul. Wojska Polskiego i ul. Polnej przetrwał także dom cadyka z charakterystyczną wieżyczką. Cmentarz żydowski w Kocku położony jest poza miastem, około kilometra od jego granic. Dojechać tam można jedynie polną, piaszczystą drogą, od rynku ulicą Hanki Sawickiej, przy kapliczce skręcić należy w prawo. Teren cmentarza jest ogrodzony solidnym, metalowym płotem z bramą zamykaną na klucz. Klucze od bramy przechowuje p. Roman Stasiak, mieszkający w pobliskim domu (na prawo od cmentarza). Podczas wojny hitlerowcy użyli macew do utwardzenia dróg na bagnach. Do dziś na terenie nekropolii zachowało się niewiele macew. Dla wielu pielgrzymów wciąż najważniejszym miejscem na cmentarzu jest ohel, w którym pochowani są:

- Menachem Mendel z Kocka (1787 r. - 1859 r.), założyciel dynastii cadyków kockich, nauczyciel między innymi Izaaka Meira Rothenberga z Góry Kalwarii;

- Beniamin Morgenstern, syn Menachema Mendla, zięć Abrahama Mordechaja z Góry Kalwarii, zmarł w 1866 roku w wieku 26 lat;

- Dawid Morgenstern, syn Menachema Mendla, według znanego badacza dziejów polskich Żydów Marcina Wodzińskiego "jeden z najbardziej błyskotliwych umysłów swojego pokolenia", zmarł w 1893 roku;

- Jakub Jozue Morgenstern, zmarły w 1907 roku syn Dawida, cadyk od 1906 roku;

- Dow Zeew kohen Rappaport, zmarły w 1901 roku syn Izraela kohena z Pińczowa, zięć cadyka Menachema Mendla.

W 1958 roku władze miasteczka postanowiły zalesić teren cmentarza. W ramach czynu społecznego, z pomocą dzieci z miejscowych szkół na cmentarzu zasadzono wiele topoli, które rozrosły się bardzo gęsto.

Co robimy w ramach projektu

W pierwszym semestrze roku szkolnego 2007/2008 spotykaliśmy się raz w tygodniu w ramach koła historycznego. Na tych spotkaniach omawialiśmy zagadnienia związane z kulturą, religią i kuchnią żydowską. Poznaliśmy m.in. święta: Szabat i Chanuka, omówiliśmy podstawowe założenia Judaizmu, rolę i znaczenie cmentarza oraz nauczyliśmy się odczytywać rysunki na macewach.

Nawiązliśmy współpracę z Akademią Obywatelską z Lublina. W ramach spotkań z młodzieżą z AO poznawaliśmy wielokulturową przeszłość Kocka. Byliśmy również na wycieczce w Lublinie, gdzie nasi przyjaciele z AO pokazali nam wiele ciekawych miejsc.

Od dyrekcji szkoły otrzymaliśmy nowe tablice ścienne na których zamieszczamy informacje o naszych działaniach.

Nie zabrakło również prac fizycznych. Posprzątaliśmy, tak jak w ubiegłym roku, cmentarz żydowski oraz niesprzątany od wielu lat pomnik Berka Joselewicza.

Ale najciekawszym i najgłośniejszym naszym działaniem w 1 semestrze było odnajdywanie macew które zniknęły z kockiego cmentarza w czasie wojny i po niej. Udało nam się odnależć 5 zniszczonych macew, które wróciły na swoje miejsce. O naszych sukcesach informowały lokalne dzienniki i radio!

Działania te chcemy kontynuować po feriach.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

Nadal będziemy się spotykać w szkole i poznawać kolejne zagadnienia z kultury żydowskiej.

Wspólnie z OA planujemy nakręcić film o tematyce żydowskiej!

Na wiosnę ponownie posprzątamy cmentarz i pomnik B. Joselewicza. Postaramy się zinwentaryzować cmentarz bo jest o nim już wiele zakłamań, a poza tym ciągle się zmienia.

Nadal będziemy poszukiwać macew, które mogłyby zostać umieszczone na "ścianie pamięci" (której też jeszcze nie ma - kolejne zadanie). Chcemy też zorganizować spotkanie z Komisją Rabiniczną, która pomogłaby nam jeszcze lepiej opiekować się cmentarzem.

Być może uda się również zorganizować wycieczkę do miejsca Holokaustu (Majdanek).

Kto nam pomaga

• Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego
• Pani Maria Kowalewska
• Pan Paweł Szczotka
• Dyrekcja Zespołu Szkół w Kocku
• Akademia Obywatelska
• Stowarzyszenie ''Czulent'' z Krakowa
• Urząd miasta Kock
• Warsztaty terapi zajęciowej

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

Jesteśmy dumni z tego, że możemy przypomnieć o ważnych wydarzeniach naszego miasta i nie pozwolić, by historia żydowska odeszła w zapomnienie. Szczególnie jesteśmy dumni z naszej miejscowości, w której mieszkamy i która ma dużo wspólnego z historią Polski i historią Polskich Żydów. Cieszymy się, że możemy się opiekować miejscami pamięci w naszym mieście, szczególnie cmentarzem żydowskim.