"Przywróćmy Pamięć" edycja 2007-2008

OPOLE - Zespół Szkół TAK

Kim jesteśmy

OPOLE - Zespół Szkół TAK (Szkoła Podstawowa TAK, Gimnazjum TAK i Liceum Ogólnokształcące TAK).

Dlaczego realizujemy projekt

Od lat w naszej szkole realizujemy programy związane z edukacja wielokulturową. Dwa ostatnie projekty, "Historia naszej ulicy" i "Rabin z Opola" sprawiły, że postanowiliśmy włączyć sie do czynnego udziału w ochronie dziedzictwa żydowskiego. Poza tym projekt "Rabin z Opola" był początkowo pomyślany jako projekt realizowany przez niezbyt liczną grupę licealistów. Temat jednak okazał się tak ciekawy, że projekt rozszerzył się na wszystkie szkoły Zespołu i włączyliśmy do niego poznawanie kultury i historii polskich i niemieckich Żydów. Podzieliliśmy się zadaniami - w zależności od wieku uczestników.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Pierwsze informacje na temat Żydów w Opolu pojawiają się już w 1395 roku, jednak w XVI wieku zostali wypędzeni i do miasta powrócili dopiero w 1741 roku. Ich liczba stopniowo wzrastała z jednej rodziny do 48 osób. Priorytetem stało się wybudowanie świątyni oraz posiadanie własnego cmentarza. Władze miasta wydały zgodę już w 1816 roku (liczba Żydów wzrosła do 98), jednak na budowę musieli poczekać kolejne dwadzieścia lat, w ciągu których liczba Żydów stanowiła 4,8% mieszkańców Opola.

Otwarcie pierwszej synagogi przy ul. Szpitalnej 2 miało miejsce w 1842 roku i dokonał go zaproszony z Wrocławia rabin Albert Geiger. Na pierwszego opolskiego rabina został wybrany w 1847 roku Salomon Cohn, następnie funkcję rabina pełnili kolejno: Adolf Wiener (jako jedyny Żyd został honorowym obywatelem Opola), Hermann Vogelstein, Leo Beck, Felix Goldmann, David Braunschweiger, Alfred Phillip, Lothar Lubasch, Salomon, Pfingst z Nordhausen i Hans Hirschberg.

Gmina działała bardzo prężnie. Powstała elementarna szkoła żydowska, założono bractwo pogrzebowe oraz Stowarzyszenie Żydowskiej Historii i Literatury. Wzrastała także liczba Żydów, toteż gmina objęła tereny Krapkowic, Prószkowa i 40 wiosek. Mówiąc o świetności gminy, nie można zapomnieć o rodzie Friedlaenderów. Byli oni właścicielami Browaru Zamkowego oraz przez 30 lat aktywnie działali w szeregach władz gminy. Prócz Friedlaenderów na terenie miasta produkcją alkoholu zajmowały się jeszcze 3 rodziny żydowskie. Obok browarnictwa opolscy Żydzi zaznaczyli wyraźnie swą obecność w przemyśle cementowym. Drugą w mieście fabrykę cementu otworzył w 1872 roku Heymann Pringsheim. Nieco później, w 1906 r. Richard Friedlaender założył cementownię "Silesia" z kapitałem założycielskim 2,5 mln marek i roczną produkcją kształtującą się w granicach 400 000 ton. Także przemysł tytoniowy zawdzięczał swój rozwój przedstawicielom społeczności żydowskiej. Pierwszą w Opolu fabrykę cygar założył Izaac Minzer. Ważnym zajęciem był również handel. Kupcy żydowscy zajmowali się głównie sprzedażą alkoholów i win, tekstyliów, odzieży, drewna oraz sprzedażą kolonialną. Żydzi stanowili również znaczną część inteligencji. Byli bowiem lekarzami, aptekarzami, mieli prywatnych nauczycieli, jak również wielu adwokatów (np. Harry Wolff zamordowany w KL Auschwitz- Birkenau). Warto wspomnieć o lekarzu Izaaku Schnitzerze, znającym wiele języków obcych, który prowadził wyprawy badawcze m.in. do Górnego Nilu.

Liczba mieszkańców wciąż rosła. Skłoniło to władze do wybudowania nowej synagogi. Uroczystość przeniesienia synagogi z ulicy Szpitalnej do nowej miała miejsce 22 czerwca 1897 r. i wziął w niej udział rabin Leo Baeck. Również w tym okresie powstawały i działały kolejne instytucje i organizacje żydowskie: Związek Kobiet Żydowskich, Żydowski Związek Młodzieżowy (Jugenbund), loża kobieca (Frauenloge), żydowska organizacja sportowa. Gdy wybuchła pierwsza wojna światowa, liczba Żydów znacznie zmalała, wielu z nich wyemigrowało do Palestyny. Dotkliwym wydarzeniem była też Noc Kryształowa w 1938 r. Obok aktów wandalizmu, brutalnych ataków fizycznych i aresztowań, doszło do spalenia nowej synagogi. Tłum bojówkarzy kopiąc i wyzywając rabina Hansa Hirschberga zagonił go do świątyni i zmusił do rozlania w jej wnętrzu benzyny i podpalenia jej. Noc tę przetrwała stara synagoga, w budynku której w tym czasie mieściła się już drukarnia. Żydzi, którzy przetrwali te wydarzenia emigrowali do Jerozolimy, bądź zostali wysłani do obozów koncentracyjnych.

Dziś po obecności gminy żydowskiej w Opolu zostały: tablica upamiętniająca wydarzenia Nocy Kryształowej, przybudówka do browaru Friedlaenderów, gdzie obecnie mieści się ognisko plastyczne, budynek starej synagogi oraz cmentarz żydowski, na którym ostatniego pochówku dokonano w 1960 roku.

Śladem po nowej synagodze jest głaz pamięci ustawiony w 1998 roku, w 60 lat po zniszczeniu synagogi, noszący napis: ”Ludzie tego nie zapomną”. Obecnie parcelę synagogi zajmuje żłobek.

Co robimy w ramach projektu

Szkoła od września realizuje projekt poświęcony postaci słynnego niemieckiego rabina z przedwojennego Opola - Leo Baecka. Wcześniej badaliśmy historię ulicy, przy której znajduje się szkoła. Stała tu synagoga, spalona podczas "nocy kryształowej". Zbadaliśmy losy gminy żydowskiej. Uważamy, że naturalną konsekwencją tych działań jest przyłączenie się do tych, którzy otaczają opieką cmentarze żydowskie. Ponadto na cmentarzu opolskim, którym, jak się nam wydaje, nikt się nie zajmuje, są pochowani dziadkowie viceprezydenta Leo Baeck Collage z Londynu, z którym nawiązaliśmy współpracę. Opisane wyżej projekty sprawiły, że pochowani na cmentarzu ludzie przestali być anonimowi, a stan cmentarza żywo nas obchodzi.

W ramach projektu "Przywróćmy pamięć" uczestniczyliśmy w szkoleniu organizowanym w Namysłowie. Systematycznie odwiedzamy cmentarz żydowski przy ul. Granicznej w Opolu. Naszym celem jest nie tylko uporządkowanie cmentarza, ale przede wszystkim katalogowanie zachowanych macew, poszukiwanie informacji na temat wybitnych Żydów, pochowanych w tym miejscu, pogłębianie wiedzy na temat sztuki nagrobnej i jej głębokiej symboliki.

Odwiedzamy też ważne nekropolie w całej Polsce. Byliśmy już we Wrocławiu, gdzie zwiedziliśmy stary cmentarz (a obecnie Muzeum Sztuki Cmentarnej) przy ul. Śężnej, dzielnicę żydowską i synagogę, oraz dom, w którym mieszkała Edyta Stein.

W dniach 13, 14 stycznia udaliśmy się do Warszawy. Oprócz szukania śladów judaików warszawskich na ulicach i w muzeach (Muzeum Powstania Warszawaskiego, ŻIH), mieliśmy okazję obejrzeć spektakl Piotra Cieplaka "Opowiadania dla dzieci" na motywach utworów I. B.Singera.

Dnia 23 stycznia w Opolu obchodziliśmy Dzień Judaizmu, na który zostaliśmy zaproszeni przez ks. prof. Stanisława Rabieja. Spotkanie zostało zorganizowane przez Instytut Ekumenizmu i Badań nad Integracją Uniwersytetu Opolskiego. Wśród gości znaleźli się dziekan Wydziału Teologicznego, ks. prof. Kazimierz Dola, biskup Paweł Stobrawa oraz rabin gminy żydowskiej we Wrocławiu, Icchak Rapaport. Wieczór rozpoczęliśmy prezentacją multimedialną poświęconą Leo Baeckowi. Uczniowie Szkoły TAK opowiedzieli o wybitnym rabinie oraz o naszym projekcie. Następnie głos zabrali studenci teologii, którzy przedstawili dzieje cmentarza żydowskiego w Opolu. Punktem kulminacyjnym było wystąpienie rabina, który wygłosił krótki wykład i odpowiadał na liczne pytania słuchaczy. Spotkaniu towarzyszyła wystawa "Leo Baeck i gmina żydowska w Opolu" przygotowana przez uczniów pierwszej klasy Liceum TAK.

Ważnym wydarzeniem w Szkole TAK były warsztaty o religii i kulturze żydowskiej (8.02.2008)przygotowane przez uczniów klasy I LO dla młodszych kolegów i koleżanek z gimnazjum. W małych grupach uczniowie zdobywali informacje na temat historii Izraela, poznawali główne zasady religii judaistycznej, pogłębiali wiedzę na temat żydowskich tradycji rodzinnych i świątecznych. Licealiści z powodzeniem wcielili się w rolę nauczycieli. Efektem wspólnej pracy są plansze, które wkrótce zostaną wystawione na terenie Szkoły TAK.

13 kwietnia świętowaliśmy wspólnie z nauczycielami, uczniami naszej szkoły oraz zaproszonymi gośćmi z Polski i Niemiec zakończenie projetu "Leo Baeck - rabin z Opola". Licealiści opowiedzieli nam o warsztatach historycznych, informatycznych, teatralnych i fofograficznych oraz o innych działaniach, w których uczestniczyli w ramach projektu. Przedstawili prezentację dotyczącą biografii Leo Baecka oraz spektakl przygotowany przez szkolną grupę teatralnąTAKiTEATR. Grupa "Przywróćmy pamięć" włączyła się w realizację spektaklu. Przedstawiliśmy również prezentację multimedialną, w której zwróciliśmy uwagę na historię opolskiego cmentarza żydowskiego oraz jego obecny stan. Szerzej omówiliśmy też symbolikę nagrobną i inskrypcje, które udało sie nam odczytać podczas kilkakrotnych wizyt na cmentarzu. Goście słuchali nas z niekłamanym zainteresowaniem, zadawali pytania i z tego jesteśmy szczególnie dumni. Pomogliśmy też licealistom, którzy otrzymali list od Rabina z Leo Baeck Collage z Londynu - na opolskim kirkucie odnaleźliśmy groby członków jego rodziny! Oprócz opisanych wyżej działań odbyła się wystawa fotograficzna oraz wystawa plansz o Leo Baecku, które wcześniej przez kilka dni stały na rynku naszego misata. Mamy nadzieję, że od tej pory postać wielkiego Rabina nie będzie obca mieszkańcom naszego miasta.

Na spotkaniu mieliśmy też okazję spróbwać żydowkich potraw, posłuchać muzyki i nauczyć się żydowskiego tańca. Trzeba przyznać, że jak na jeden wieczór wrażeń było całkiem sporo.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

Obecnie przygotowujemy przewodnik po Opolu dla uczniów szkoły podstawowej "Spacer po Opolu śladami Leo Baecka i judaików opolskich".

Zamierzamy także podążyć śladem rodziny Rabina z Leo Baeck College z Londynu - odtworzyć jej losy, zebrać informacje.

Praca w projekcie "Przywróćmy pamięć" nie skońcyła się wraz z poprzednim projektem. Nadal będziemy przygotowywać materiały o kulturze żydowskiej i judaizmie. Gimnazjum i Liceum planuje przygotowanie fotorelacji o śladach żydowskiego dziedzictwa w Krakowie i Gdańsku, gdzie odbywa się nasz wiosenny obóz naukowy.

I oczywiście chcemy zająć się cmentarzem - w najbliższym czasie przygotujemy dokumentację fotograficzną, potem chcemy o niego zadbać. Miejmy nadzieję, że uda się nam przekonać opolan o niezwykłej wartości tego miejsca, a władze o konieczności jego zabezpieczenia.

Kto nam pomaga

W projekcie współpracujemy z Domem Dziennego Pobytu "Maria - Magda", z naukowcami z Instytutu Śląskiego, z Instytutem Ekumenizmu i Badań nad Integracją UO. Na projekt "Rabin z Opola" dostaliśmy dotację z Fundacji Batorego (Program "Dla Tolerancji").

 

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

Z naszych projektowych stron:

http://www.leobaeck.tak.opole.pl

http://www.twostreets.itak.pl