RADOM - III Liceum Ogólnokształcące im. płk. Dionizego Czachowskiego

Kim jesteśmy

III Liceum Ogólnokształcące im. płk. Dionizego Czachowskiego w Radomiu jest jedną z najstarszych i najbardziej zasłużonych placówek oświatowych w naszym mieście, poszczycić się może niezwykle bogatą i chwalebną tradycją. Jest ona kontynuatorką Zakładów Naukowych Żeńskich Marii Gajl w Radomiu (1906-1949), znanej i cenionej szkoły prywatnej, kształcącej młodzież w duchu patriotycznym i obywatelskim. Liceum kultywuje szkolne tradycje i obyczaje związane z osobą Patrona. Młodzież angażuje się w liczne działania na rzecz środowiska lokalnego. Realizuje ciekawe projekty i przedsięwzięcia związane z promocją kultury i tradycji lokalnej. Szkoła uczestniczy w organizowaniu imprez i uroczystości historyczno-patriotycznych. Przywiązuje duże znaczenie do wychowania młodzieży w duchu tolerancji, poszanowania tradycji innych kultur i narodów, które współtworzyły i nadal współtworzą historię naszego państwa. Realizuje projekty edukacyjne i przedsięwzięcia mające na celu poznanie historii, tradycji i kultury Żydów oraz losów mniejszości żydowskiej mieszkającej przed II wojną światową w Radomiu. Podejmuje działania publiczne w celu przywrócenia mieszkańcom Radomia pamięci o wielokulturowej historii miasta. Dążąc do ochrony żydowskiego dziedzictwa kulturowego, młodzież liceum objęła opiekę nad Cmentarzem Żydowskim przy ul. Towarowej koło Ronda Kozienickiego. Liceum organizuje spotkania z młodzieżą izraelską w siedzibie szkoły, które służą poznawaniu dwóch kultur – polskiej i izraelskiej oraz wzajemnemu poznawaniu się młodzieży.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Żydzi osiedlali się w Radomiu od XVI wieku. W 1724 roku August II nadał miastu przywilej „de non - Tolerandis Judaeis”, a w kolejnych latach dwukrotnie wydano ludności żydowskiej polecenia opuszczenia Radomia. Żydzi otrzymali zakaz przebywania w mieście i prowadzenia działalności handlowej. Mimo to w 1787 roku na terenie tak zwanego Nowego Radomia mieszkało ponad 90 osób wyznających judaizm. Formalne zakazy nie powstrzymały rozwoju osadnictwa żydowskiego. Wkrótce Żydzi zdominowali gospodarkę miasta i stali się istotną częścią społeczności Radomia. W 1827 Żydzi roku stanowili 23,2 % ludności miasta. W 1862 roku powstała gmina żydowska, a w 1884 roku wybudowano synagogę. Koniec XIX wieku przyniósł rozwój gospodarczy Radomia. W 1897 roku żyło w nim 11 277 Żydów, stanowiąc 38 % ogółu mieszkańców. Spis powszechny z 1921 roku odnotował 24 495 Żydów, co stanowiło 40 % wszystkich mieszkańców. W okresie międzywojennym wydawana była prasa w języku hebrajskim i jidysz. Istniała jesziwa i 5 bibliotek żydowskich. Podczas II wojny światowej, w marcu 1941 roku Niemcy utworzyli w Radomiu getto, w którym zgromadzili około 32 tys. Żydów. Większość z nich została zamordowana w obozie zagłady w Treblince.

Jednym z nielicznych dziś śladów po miejscowej społeczności żydowskiej jest nekropolia, położona przy ul. Towarowej koło Ronda Kozienickiego. Przyczyną założenia cmentarza była epidemia cholery z 1831 roku. Cmentarz ten został oficjalnie przekazany radomskim Żydom w dniu 19 listopada 1837 roku, a w 1846 roku podpisano akt wieczystej dzierżawy działki. Teren nekropolii został powiększony w roku 1860, 1902 i 1911. Cmentarz posiadał mur kamienny (1910), ohel iskor (dom modlitw) i bramę wjazdową. Spoczęły tam tysiące radomskich Żydów, a wśród nich rodziny zasłużone dla miasta jak: Bekermanowie, Birenbaumowie, Erlichowie, Fajgenbaumowie, Goldbergerowie, Tanenbaumowie, Zyldbergowie i inni. Spoczywają tutaj żydowscy żołnierze Legionów, Wojska Polskiego i partyzanci. Podczas II wojny światowej Niemcy zniszczyli cmentarz, wywożąc niemal wszystkie płyty nagrobne. Macewy użyto do prac budowlanych na terenie miasta, m.in. do budowy chodników, dróg i budynków (np. Wacyn – ok. 300 nagrobków). Pochowano tutaj zmarłych więźniów żydowskich z obozu pracy przymusowej w Pionkach. W sierpniu 1989 roku zarejestrowany został Społeczny Komitet Rewaloryzacji Cmentarza Żydowskiego w Radomiu, który we współpracy ze Stowarzyszeniem Pamięci Żydów Radomskich i Ziomkostwem Żydów Radomskich w Izraelu, podjął działania na rzecz odbudowy kirkutu. Od 1992 roku trwały prace nad uporządkowaniem terenu cmentarza. Ogrodzono go murem i zrekonstruowano bramę wjazdową. Wybudowano ohel (1998) i odzyskano wiele macew, które od czasów wojny znajdowały się w różnych punktach miasta. Część fragmentów stel nagrobnych z Wacyna wmurowano w ogrodzenie, tworząc w ten sposób lapidarium. Na cmentarzu umieszczono granitową tablicę upamiętniającą żydowskich żołnierzy poległych w walce o niepodległość Polski w roku 1863 i 1905, w latach 1920-1921 i w 1939 roku. Po dewastacji cmentarza dzięki Urzędowi Miasta Radomia udało się przeprowadzić prace renowacyjne w sierpniu 2006 roku i zainstalowano kilkanaście „nowych” macew. Obecnie na cmentarzu radomskim jest około 40 wolnostojących macew (po 20 z lewej i prawej strony głównej alei) i kilkadziesiąt fragmentów nagrobków położonych na ziemi, bądź tworzących lapidarium. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1851 roku. Macewy wykonano z piaskowca, z zachowanymi inskrypcjami w języku hebrajskim. Budynek ohel iskor projektował mgr inż. arch. Tadeusz Derlatka. Radomscy Żydzi rozsiani po całym świecie często odwiedzają Radom i cmentarz żydowski.

Co robimy w ramach projektu

Nasz Projekt nosi tytuł "Śladami Żydów radomskich". Celem Projektu jest upowszechnianie wiedzy o historii i kulturze żydowskiej, ukazywanie przenikania i wzajemnych związków kultury polskiej i żydowskiej oraz krzewienie tolerancji i idei dialogu kultur. Głównym zadaniem Projektu jest sprawowanie opieki nad cmentarzem żydowskim, stanowiącym ważny zabytek kultury żydowskiej w naszym mieście oraz promocja w środowisku lokalnym wielokulturowego dziedzictwa Radomia.

Planujemy realizację następujących działań:

1. Zbieranie dokumentów, fotografii i relacji starszych mieszkańców miasta o życiu i kulturze Żydów.

2. Spotkania z członkami Stowarzyszenia „Dzieci Holokaustu” w Polsce.

3. Udział w warsztatach genealogiczno-historycznych.

4. Udział w wykładach o historii, kulturze i tradycji żydowskiej.

5. Wycieczki "Śladami zabytków kultury żydowskiej w Radomiu".

6. Opieka nad cmentarzem żydowskim w Radomiu:

- prace porządkowe na terenie cmentarza,

- inwentaryzacja grobów, wykonanie dokumentacji fotograficznej nagrobków, spisanie inskrypcji na macewach.

7. Organizowanie Konkursu „Historia i kultura Żydów”.

8. Organizowanie Dni Kultury Żydowskiej w Radomiu.

9. Opublikowanie albumu "Cmentarz Żydowski w Radomiu".

10. Opublikowanie folderu promującego wielokulturowe dziedzictwo Radomia.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

W roku szkolnym 2007/2008 planujemy:

1. Gromadzenie informacji dotyczących historii Żydów radomskich.

2. Zebranie materiałów dotyczących historii nekropolii żydowskiej w Radomiu.

3. Wycieczki na radomski kirkut.

4. Zorganizowanie Konkursu „Historia i kultura Żydów” w kategoriach:

plakat, gazetka ścienna, album, folder, potrawa żydowska, prezentacja multimedialna, scenka obyczajowa, piosenka żydowska.

5. Zorganizowanie I Dni Kultury Żydowskiej w Radomiu:

- spotkanie z Naczelnym Rabinem Polski Michaelem Schudrichem,

- wykład "Podstawy judaizmu",

- wykład "Żydzi w Polsce w okresie międzywojennym i ich wkład w rozwój kultury",

- spektakl "Szagalewo" na podstawie tekstów poetów żydowskich, inspirowanych malarstwem Marka Chagala,

- spektakl „Pamięć dla przyszłości” w formie lekcji o Holokauście,

- warsztaty "Losy Żydów radomskich w czasie II wojny światowej",

- warsztaty „Kultura i tradycja żydowska w Polsce i twoim mieście”,

- warsztaty tańców izraelskich,

- koncert „Żydzi, Polacy - spotkanie kultur”,

- finał Konkursu „Historia i kultura Żydów”,

- wystawa prezentująca kulturę materialną Żydów w XIX-XX wieku,

- wystawa wydawnictw o tematyce żydowskiej,

- wystawa "Literatura i sztuka Izraela",

- degustacja potraw koszernych.

6. Opublikowanie broszury promującej działania szkoły w zakresie upowszechniania wiedzy o historii i kulturze Żydów.

7. Zamieszczenie informacji dotyczących Projektu na stronie internetowej szkoły: www.3lo.czachowski.prv.pl

Kto nam pomaga

Przy realizacji w/w działań szkoła współpracuje z Ambasadą Izraela w Polsce, Urzędem Miejskim w Radomiu, Gminą Wyznaniową Żydowską w Warszawie, Stowarzyszeniem "Dzieci Holokaustu" w Polsce, Żydowskim Stowarzyszeniem "Czulent" w Krakowie, Towarzystwem Przyjaźni Polsko-Izraelskiej w Radomiu, Szydłowieckim Centrum Kultury - Zamek w Szydłowcu, Zespołem Tańców Izraelskich "Snunit" w Warszawie, Mazowieckim Centrum Sztuki Współczesnej "Elektrownia" w Radomiu.