"Przywróćmy Pamięć" edycja 2009-2010

Józefów - Gimnazjum nr 1

Strona www

http://gimnazjum1jozefow.pl

Kim jesteśmy

Józefów jest miastem leżącym ok. 20 km od Warszawy na tzw. linii otwockiej. Większość uczestników naszego projektu to drugoklasiści.

Dlaczego realizujemy projekt

Mówiąc o historii regionu, chcemy pamiętać o dziejach ludności żydowskiej, która stanowiła tu przed wojną ponad połowę mieszkańców. Naszym celem jest również popularyzowanie wiedzy o kulturze żydowskiej.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Miejscowości leżące na linii otwockiej miały charakter letniskowy, a Otwock był znanym w Polsce uzdrowiskiem. Leczono tu gruźlicę i inne choroby układu oddechowego. Do rozwoju regionu przyczyniło się wybudowanie pod koniec XIX w. linii kolejowej Warszawa - Lublin. Tory podzieliły Otwock na  zamożną część kuracyjną i dzielnicę ubogich handlarzy i rzemieślników.

Na potrzeby kuracjuszy i letników wybudowano w okresie międzywojennym wiele drewnianych pensjonatów, których styl architektoniczny określano jako "Świdermajer". Twórcą tego stylu był znany dziewiętnastowieczny ilustrator, Michał Elwiro Andiolli.

W 20.-leciu międzywojennym istniały w Otwocku 3 synagogi i liczne domy modlitwy. Stałymi gośćmi byli słynni cadycy z Góry Kalwarii i Kozienic. Chłopcy jak dawniej zaczynali edukację w chederze, ale większość z nich uczęszczała później także do szkoły publicznej. Można powiedzieć, że język i kultura polska stawały się coraz bardziej "modne" wśród ubogich, ortodoksyjnych Żydów.

Młodzież żydowska miała swoje kluby sportowe. Wielu angażowało się w działalność polityczną. Najbardziej popularne były organizacje robotnicze i syjonistyczne. Istniało wiele rozmaitych stowarzyszeń.

Jak w typowym uzdrowisku istniały w Otwocku liczne kawiarnie, cukiernie, małe i większe restauracje. Były też conajmniej dwa kina. Na gości czekały przed dworcem dorożki.

Tuż po odzyskaniu niepodległości przedstawiciele ludności polskiej i żydowskiej ustalili zasadę, że burmistrzem będzie zawsze Polak, a wiceburmistrzem Żyd. W skład każdej komisji miejskiej mieli wchodzić reprezentanci obu nacji. Zasada ta obowiązywała nieprzerwanie do 1939.

Kontakty między oby społecznościami były raczej luźne, nadal każda z nich żyła głównie w swoim świecie. Możliwość spotkań stwarzały imprezy sportowe typu mecze piłki nożnej.

W czasie II wojny światowej w Otwocku funkcjonowało drugie co do wielkości getto na Mazowszu. 19 sierpnia 1942 getto zostało brutalnie zlikwidowane (w trakcie likwidacji zginęło w egzekucjach lub od przypadkowych strzałów ponad dwa tysiące osób), a jego mieszkańcy wywiezieni do obozu zagłady w Treblince.

Wśród polskich mieszkańców miasta znalazły się osoby, które pomagały Żydom, m.in. ks. Ludwik Wolski, proboszcz jedynej wówczas parafii otwockiej, Bronisław Marchlewicz, komendant polskiej policji czy siostry zakonne prowadzące w Otwocku sierociniec. Niestety, w trakcie i po likwidacji getta znaczna część Polaków plądrowała domy swoich żydowskich sąsiadów, nie cofając się także przed denuncjowaniem ukrywających się osób.

Po zakończeniu wojny ocaleni Żydzi otwoccy w ogromnej większości wyemigrowali z Polski. 

Co robimy w ramach projektu

Organizujemy konkurs powiatowy pod roboczym tytułem "Dziedzictwo kulturowe naszego regionu", do którego chcemy zaprosić min. 5 szkół. Celem naszego konkursu jest przywrócenie pamięci o wielokulturowej historii regionu. Efektem konkursu mają być rozmowy ze świadkami historii, prace porządkowe i/lub prezentacje zapomnianych zabytków, cmentarzy, it.p., opracowanie szlaków turystycznych śladami wielokulturowości, przedstawienia zainspirowane tradycją lub literaturą żydowską it.p. Najprawdopodobniej prace te będą dotyczyć kultury żydowskiej, ale nie wykluczamy też innych kultur, o ile pozostały po nich ślady w regionie.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

Od października prowadzone są w naszej szkole w ramach kółka historycznego zajęcia przygotowujące uczniów do realizacji projektu.

W grudniu 2009 zorganizowaliśmy wycieczkę do Muzeum Ziemi Otwockiej. Po lekcji muzealnej spacerowaliśmy po Otwocku śladami historii polsko-żydowskiej, o których wspominają Symcha Symchowicz w swojej książce "Pasierb nad Wisłą" oraz Calel Perechodnik.

W tym samym miesiącu odbyły się w naszej szkole pierwsze warsztaty organizowane we współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich. Ich tematem była wycinanka żydowska. Warsztaty prowadziła Monika Krajewska. Uczestniczyło w nich ok. 30 osób.

W styczniu 2010 gościliśmy w szkole wystawę ŻIH pt. "Przybyli, odeszli...są:Żydzi polscy". 8.01. odbyło się spotkanie z autorami wystawy: Olgą Zienkiewicz i Robertem Lewandowskim, którzy opowiadali o swoich inspiracjach i doświadczeniach w tworzeniu tej wystawy. W spotkaniu wziął również udział Zbigniew Nosowski, red. naczelny "Więzi", od wielu lat zaangażowany w dialog polsko-żydowski w skali krajowej, ale też lokalnie pełniąc funkcję przewodniczącego Komitetu Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich.

Gośćmi spotkania były nauczycielki i uczennice biorące udział w naszym konkursie z gimnazjum publicznego w Kołbieli.

W marcu pojedziemy na kolejne warsztaty organizowane przez MŻP. Będzie to spacer dawną dzielnicą żydowską na Muranowie i zajęcia w oparciu o materiały archiwum Ringelbluma w ŻIH.

Kwiecień i maj zajmie kończenie prac nad projektem. Finał konkursu: 25. maja 2010.

 

Kto nam pomaga

W realizacji projektu współpracujemy z Muzeum Żydów Polskich oraz Muzeum Ziemi Otwockiej, którego kierownik, Sebastian Rakowski, zgodził się zasiąść w jury konkursu.

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

Cieszymy się, że do konkursu zgłosiło się pięć szkół oraz z tego, że w naszej szkole w projekcie uczestniczy ok. 30 uczniów.

W czasie warsztatów wycinanki żydowskiej wielu uczniów wykonało wspaniałe prace.

Jesteśmy dumni z tego, że wystawę "Przybyli, odeszli...są: Żydzi polscy" obejrzeli niemal wszyscy uczniowie i wielu nauczycieli naszej szkoły oraz goście z Kołbieli.