"Przywróćmy Pamięć" edycja 2015-2016

Towarzystwo Miłośników Twórczości Tekli Badarzewskiej

Strona www

http://brak

Kim jesteśmy

Towarzystwo Miłośników Twórczości Tekli Bądarzewskiej

Dlaczego realizujemy projekt

Mława jest miastem, w którym społeczność żydowska i jej kultura były obecne od początku założenia miasta do II wojny światowej
Wśród zarówno młodego, jak i starszego pokolenia widzimy brak znajomości historii miasta, w tym historii mławskich Żydów.  W naszym mieście nie ma zbyt wielu działań o charakterze kulturalnym, aktywizujących społeczeństwo do poznawania przeszłości i współczesności społeczności żydowskiej. Mieszkańcy Mławy wręcz zapomnieli, że w przeszłości Mława była zamieszkiwana w  30% przez społeczność żydowską. My chcemy to przypomnieć.

Pragniemy pokazać historię Mławy i jej wielokulturowość.Przybliżą mieszkańcom Mławy historię  społeczności żydowskiej zamieszkującej nasze miasto od XIV wieku do czasów II wojny światowej.

Ważnym powodem  jest też podjęcie próby ocalenia synagogi w Radzanowie. Jest ona nieczynna, ale wydaje się nam,że budynek jest w dobrym stanie. Może los synagogi zainteresuje instytucje, które będą mogły zainwestować pieniądze w renowację i stworzenie w tym pięknym budynku  np.Centrum Kultury.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Pierwsze wzmianki o Mławie pochodzą z XIV w. W 1429 r. osada otrzymała prawa miejskie na prawie chełmińskim od książąt mazowieckich Siemowita, Kazimierza i Władysława. Osadnicy żydowscy pojawili się w Mławie w XV wieku. W 1507 r. miejscowych Żydów opodatkowano w związku z koronacją Zygmunta I.
W XVI w. miasto stało się stolicą powiatu mławskiego i starostwa niegrodowego. Korzystne położenie przy szlaku handlowym prowadzącym z Rusi do Prus oraz liczne przywileje nadawane miastu (1543, 1565, 1576, 1602, 1667, 1724, 1745, 1779) sprzyjały rozwojowi. Miasto w tym okresie zaliczało się do jednego z większych na Mazowszu.
W 1564 r. 5 z 429 domów w mieście należało do Żydów.
Do połowy XVIII w. miejscowa społeczność żydowska podlegała kahałowi w Ciechanowie. Zatargi między chrześcijańskimi a żydowskimi mieszkańcami miasta doprowadziły do interwencji Komisji Dobrego Porządku, która w 1776 r. nakazała usunięcie Żydów z Mławy. Jednak do opuszczenia miasta skłoniła Żydów nie tyle presja administracyjna, co pożar, który strawił dużą część zabudowań
Od XVII w. miasto powoli zaczęło podupadać. W 1616 r. liczba domów zmniejszyła się do 320, a liczba pustych placów wzrosła do 85. Rzemieślników było 284. Mława znacznie ucierpiała w czasie najazdu szwedzkiego w latach 1655–1660.
Z początkiem XIX w. Żydzi ponownie zaczęli osiedlać się w Mławie. Jeszcze w 1790 r. nie odnotowano w mieście obecności starozakonnych; w 1808 r. było ich już 137. Przybysze pochodzili z reguły z okolicznych miejscowości.
Pierwsze osiedliły się w Mławie rodziny: Arona Borucha, Dawida Majera, Salomona Majera, Abrama Szmula, Józefa Abrama Fadatowicza. Zgodę na osiedlenie Arona Borucha władze wydały jeszcze w 1798 r., jednak sprzeciw mieszczan sprawił, że zmuszono go do opuszczenia miasta, a jego towary przejęły władze miejskie
Pod koniec XVIII w. wzniesiono w Mławie pierwszą, drewnianą, synagogę
W okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego władze postanowiły utworzyć w większych miastach odrębne dzielnice żydowskie, tzw. rewiry. W 1824 r. także w Mławie wytyczono taką dzielnicę. Zlokalizowano ją w rejonie ulic Warszawskiej, Bóżniczej i Ostatniej. Przesiedlenie tam 140 żydowskich rodzin było kłopotliwe, gdyż na wyznaczonym terenie znajdowało się zaledwie 5 nadających się do zamieszkania domów. W 1828 r. poszerzono granice rewiru o ulice Kozią i Szewską. Mimo to nadal wiele rodzin żydowskich mieszkało poza wskazanym rejonem: w połowie 1829 r. w granicach rewiru, w domach własnych i wynajmowanych, mieszkały 103 rodziny, a 124 rodziny nadal pozostawały w mieście. Ostatecznie, po licznych zmianach w terminach przesiedlania, w 1833 r. władze przerwały rugowanie Żydów do wyznaczonej dla nich dzielnicy.
Głównym zajęciem mławskich Żydów był handel. W 1823 r. parało się nim 37 osób, w tym 20 handlowało towarami różnymi, 6 solą, 3 skórami, 8 wyrobami drobnymi.Pozostali na ogół utrzymywali się z rzemiosła, głównie krawiectwa, szewstwa i piekarstwa. W 1855 r. w Mławie było także 13 wyrobników. Pojedyncze osoby zajmowały się innymi profesjami, np. dzierżawą dochodów z propinacji, która od 1856 r. należała do Hersza Malowańczyka.
Od 1815 do 1918 r. Mława była miastem pogranicznym. W odległości 7 km przebiegała granica z Prusami. Rola miasta wzrosła po wybudowaniu w 1877 r. kolei nadwiślańskiej, łączącej Działdowo, Iławę z Gdańskiem. W odległości 3 km od Mławy, w Wólce, Rosjanie zbudowali pograniczną stację kolejową. Dokonywano na niej przeładunku towarów przewożonych wagonami szerokoosiowymi. W Mławie ulokowano zarząd odcinka kolei nadwiślańskiej.
Na ożywienie handlu wpłynęło otwarcie w 1877 r. linii kolejowej, która łączyła Mławę z Nasielskiem i Ciechanowem (Kolej Nadwiślańska).
W okresie międzywojennym większość zakładów przemysłowych na Mazowszu należała do żydowskich właścicieli. W Mławie Moszek Czarka, Leder, Mondrzak i Perlmutter byli właścicielami młynów parowych, I. Bocian miał tu fabrykę atramentu. W mieście działała także fabryka gilz i pudełek do papierosów należąca do A. Kleinera oraz zakłady cementowe A. Rozenberga, Aotkego i Krygiera.
W drugiej połowie XIX w. pojawia się w Mławie przemysł. Powstały liczne warsztaty rzemieślnicze, fabryka narzędzi rolniczych, fabryka octu, 3 cegielnie, garbarnie, mydlarnie, browary, młyny, 5 olejarni, 3 fabryki mydła. Miasto szybko się rozrastało.
W czasie I wojny światowej powstała Mławska Kolej Wąskotorowa zapewniająca łączność z Przasnyszem. W okresie międzywojennym, choć na mniejszą skalę, miasto odgrywało rolę lokalnego centrum gospodarczego i komunikacyjnego.
1–4 września 1939 r. pod Mławą rozegrała się jedna z większych bitew w wojnie polsko-niemieckiej. W czasie okupacji ludność, tak polska, jak i żydowska, doświadczyła masowej eksterminacji i wysiedleń.  Miasto w czasie walk w styczniu 1945 r. zostało zniszczone w ponad 60%.
Współcześnie Mława jest lokalnym ośrodkiem przemysłu (spożywczy, obuwniczy, maszynowy, elektrotechniczny, odzieżowy), edukacji i komunikacji.( źródło www.sztetl.org.pl)

Co robimy w ramach projektu

Pragniemy zainteresować społeczeństw losem synagogi w Radzanowie, jedynej na północnym Mazowszu zachowanej w bardzo dobrym stanie. Spróbujemy zaproponować stworzenie w budynku Centrum Kultury Żydowskiej na Północnym Mazowszu. Uważamy,że takie centrum pozwoliłoby na przybliżenie a nawet poznanie kultury żydowskiej. Uważamy,że mogłoby to być też miejsce prezentacji współczesnej kultury i historii. Podejmiemy się też opracowania wizualizacji nieistniejącej synagogi w Mławie. Przywracaniu pamięci synagog będą towarzyszyły warsztaty np. śladami mławskiej społeczności żydowskiej, które poprowadzi m.in. dr Leszek Arent-dyrektor Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej. Przypomnimy też artystów i literatów, którzy urodzili się w Mławie i zdobyli światową sławę. Będą to Sara Lipska- projektantka, malarka i rzeźbiarka oraz Józef Opatoszu- pisarz.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

Synagoga w Radzanowie

1. Nawiązanie współpracy z Urzędem Gminy Radzanów.
2. Zebranie informacji na temat historii synagogi.
3. Zebranie informacji dotyczących infrastruktury okolicy- noclegi, punkty gastronomiczne, dojazd.
4. Opracowanie propozycji turystyczno- kulturalnych, jakie może zaoferować Radzanów i jego okolice ( rzeka Wkra).
5. Przeprowadzenie rozmów z mieszkańcami Radzanowa i regionu na temat potrzeb i oczekiwań związanych z możliwością zagospodarowania i wykorzystania budynku synagogi.
6. Przygotowanie propozycji wykorzystania budynku i jej funkcjonowania w środowisku lokalnym.
7. Ukazanie Radzanowa jako miejsca atrakcyjnego kulturowo i turystycznie, w którym zrewitalizowana synagoga będzie służyła mieszkańcom i gościom z kraju i zagranicy.

Kto nam pomaga

Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej

 Mini Skansen Radzanovia Agnieszka i Rafał Nowakowscy

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

 Założenie fan page synagogi w Radzanowie:https://web.facebook.com/Synagoga-w-Radzanowie-nWkr%C4%85-1494093257563100/?ref=hl

Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego- moje pliki.

 Audycja w Radio 7, w którym mówiliśmy o naszym projekcie.http://www.radio7.fm/article.php?id=6702

Artykuł o projekcie i synagodze w Radzanowie, Gość Płocki"http://plock.gosc.pl/doc/2956170.Jezeli-w-synagodze-nie-ma-Tory

artykuł w Tygodniku Ciechanowskim http://www.tc.ciechanow.pl/aktualnosc-14381-otworzyli_drzwi_radzanowskiej_synagogi.html

 

Wizyta de Normana Ravvina.

Wystawa ,,Otwórzmy drzwi synagogi" i jej uroczyste otwarcie https://web.facebook.com/fodz.jewish.poland/photos/?tab=album&album_id=782843045184630

Broszura informacyjna RADZANÓW o historii synagogi i projekcie jej wykorzystania.