Centrum Kształcenia Zawodowego

Strona www

Kim jesteśmy

Centrum Kształcenia Zawodowego

Centrum Kształcenia Zawodowego w Wysokiem Mazowieckiem zostało utworzone 1 września 2002r. Jest zespołem publicznych placówek oświatowych dla którego organem prowadzącym jest Powiat Wysokomazowiecki. W skład zespołu wchodzą:

• szkoły ponadgimnazjalne dla młodzieży: Technikum im. Armii Krajowej, Zasadnicza Szkoła Zawodowa im. Armii Krajowej.
  
• szkoły ponadgimnazjalne dla dorosłych: Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych nr 2
  
• Centrum Kształcenia Praktycznego 

Dlaczego realizujemy projekt

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Pierwsze wzmianki o zamieszkaniu Żydów na Litwie pochodzą z XII wieku. Na terenach przyszłego województwa podlaskiego osiedlali się oni z pewnością pod koniec XV stulecia., a w XVI wieku coraz więcej ich było w nowych miastach podlaskich. Korzystne warunki osadnictwu Żydów na Podlasiu, tzn. byłych ziemiach bielskiej, drohickiej i mielnickiej, stwarzali właściciele dóbr i miast prywatnych. Ograniczenia i zakazy występowały w miastach królewskich. Nie znaleziono źródeł, które wskazywałby, że jacyś Żydzi byli osadzeni w Wysokiem Mazowieckiem w I połowie XVI w., gdy miasto należało do dóbr królewskich. Prawdopodobnie dysponowało w tym czasie przywilejem de non tolerandis Judaeis.

W 1659 r. Jakub Lewkowicz, Żyd z Bociek, występował przed sądem grodzkim w Brańsku przeciwko poddanym Opackich z Wysokiego Mazowieckiego, przez których został napadnięty i ograbiony, kiedy jechał z gorzałką do Łomży. Nie doszło wprawdzie wtedy do rozwoju osadnictwa w mieście, ale zapewne w niedługim czasie starozakonni pojawili się na obszarze parafii Wysokie Mazowieckie jako arendarze karczem. Dobrym przykładem jest „w karczmie Żyd z żoną, synem i córką” odnotowany w 1674 r. we wsi Brzózki Brzeziny – 3 km od miasteczka.

Jews appeared on the area of a Catholic parish in Wysokie Mazowieckie in 1674. An assessor who made the capitation registry recorded that in Brzozki Brzezinskie (a village situated 4 km from the town) lived in an inn a Jew with his wife, son and daughter.

Brzózki Brzeziny. Rejestr pogłównego z 1674 r.

Pierwsze wzmianki o Żydach mieszkających w Wysokiem Mazowieckiem pochodzą dopiero z 1719 r. W innych miastach ziemi drohickiej, starozakonni pojawili się dużo wcześniej, np. w Węgrowie (1537 r.), Ciechanowcu (XVI w.), Siemiatyczach (1582 r.). Inicjatywę osiedlania Żydów w Wysokiem przypisuję Janowi Stanisławowi Kątskiemu – na ten czas pułk. artylerii koronnej – właścicielowi miasta w latach 1719-27. Był to późniejszy poseł sejmowy, miecznik koronny i gen. artylerii koronnej. Przypuszczam, że po zawarciu związku małżeńskiego w 1719 r. z Wiktorią Szczuką – dziedziczką dóbr wysokomazowieckich, postanowił ożywić zrujnowaną po wojnie północnej gospodarkę miasta i w tym celu sprowadził Żydów.

The first Jews appeared in the area of Wysokie Mazowieckie in 1719. They were brought by the town’s owner – Jan Stanisław Kątski.

Jan Stanisław Kątski (1685-1727)

Osadzanie Żydów było na owe czasy dość powszechną praktyką stosowaną w dobrach prywatnych. Znani byli oni z umiejętności prowadzenia handlu, który przyczyniał się do szybkiego rozwoju miast. Jak pisze Józef Maroszek „w XVII-XVIII w. funkcjonowało przekonanie o konieczności obsadzenia Żydów celem uzyskania, czy też utrzymania charakteru handlowego osady”. Konsekwencje sprowadzenia starozakonnych okazały się szybko. 7 stycznia 1723 r. król August II dał Jarmarki miasteczku Wysokiemu Mazowieckiemu na Podlasiu.

Przykahałek wysokomazowiecki  - gmina żydowska

Brak źródłowej informacji na temat przywileju lokacyjnego dla Żydów w Wysokiem Mazowieckiem utrudnia określenie zjawisk prawnych z tym związanych. Przechodząc do badania problemu, w oparciu o nieco późniejsze źródła, stwierdzam, że w 1719 r. występowała już wzmianka o istnieniu gminy żydowskiej. Kahał ten, wg kryteriów przyjętych przez Anatola Leszczyńskiego, należał do kategorii III, funkcjonując jako przykahałek węgrowski, a od 1729 jako przykahałek ciechanowiecki. Potwierdzeniem tego są wyciągi z zachowanych dyspartymentów pogłównego z lat 1719-1725 oraz wzmianka o ukończeniu budowy bożnicy w 1722 roku.

The visitation in the church in Wysokie Mazowieckie in the year 1723 revealed that “in the town were 10 Jews who have a synagogue built not long ago” and that “on the parish area are four lessees plus the fifth in the town”.

The origin of the Jewish community in Wysokie Mazowieckie can be dated for 1719, because in that time there were 10 Jews (minian) living in the town and they could build a synagogue. It was a kind of minor-kahal, not fully authorized (it didn’t take part in sharing taxes; it didn’t have all the judging rights).

Wysokie mazowieckie. Wizytacja biskupia z 1723 r.

Wysokie Mazowieckie. Drewniana bóżnica wzniesiona w 1722 r.

W 1725 r. rozpoczął się długotrwały spór między Żydami Węgrowa (okręg ten kontrolował ziemię drohicką) i Ciechanowca (od 1715 r. poza jurysdykcją ww.) o kontrolę nad nowo powstałym skupiskiem żydowskim w Wysokiem Mazowieckiem. Gmina główna ustalała bowiem jaką część podatków na rzecz państwa zapłacą podległe jej przykahałki. Komitet, utworzony przez Radę Czterech Ziem, zatwierdzający status wspólnoty Ciechanowca, wobec faktu, że postępowaniu dowodowym strony nie udowodniły swoich racji, postanowił odłożyć decyzję do następnej sesji. Do tego czasu żadna ze stron nie mogła sprawować jakiejkolwiek władzy nad przykahałkiem, który włączono pod zarząd gminy w Tykocinie. W 1726 r. w miejscowości Sterdyń zwaśnione strony podpisały ugodę, na mocy której pieniądze pobierane przykahałku wysokomazowieckiego zostały podzielone pomiędzy dwiema pretendującymi o nadzór po 120 zł każdej. Ponownie sprawa znalazła się na wokandzie w 1729 r. Rok później, po podzieleniu podatków we wspólnocie będącej przyczyną powyższego sporu, została ona ostatecznie przyłączona pod zarząd w Ciechanowcu.

Ważniejsze skupiska żydowskie w Rzeczypospolitej przed 1764 r.

W 1765 r. gmina w Wysokiem Mazowieckiem wymieniona zostało jako niezależna wspólnota, mająca własnego rabina i parnasa.

In 1765 the kahal of Wysokie Mazowieckie was mentioned as an independent community with its own rabbi and parnas.

Żydzi byli zobowiązania także do płacenia tzw. kozubalca, tj. daniny na rzecz duchowieństwa rzymskokatolickiego. Synod diecezji łuckiej w 1726 r. jako przyczynę opłaty podawał zajmowanie przez Żydów miejsc, w których mogliby mieszkać chrześcijanie. Pod koniec XVIII w. proboszcz parafii w Wysokiem Mazowieckiem informował, że „należy się Kościołowi od Żydów z kahału miasta wysockiego corocznie łoju kamieni dwa i mięsa ćwierci dwie, co dawniejsi proboszczowie odbierali.”

In 1789 a rector of the local church wrote that “Jewish community of Wysokie Mazowieckie owes the church every year: two stones of suet and two quarters of meat, which was collected by previous rectors”

W 1822 r., ukazał się dekret znoszący kahały w Królestwie Polskim, tworząc w ich miejsca tzw. dozory bożnicze. W 1826 r. zaczyna funkcjonować samodzielny Okręg Bożniczy w Wysokiem Mazowieckiem i od tego momentu możemy mówić o ilościowej i jakościowej ekspansji ludności żydowskiej w mieście.

Gminy Żydowskie Na Terenie Gubernii Augustowskiej.

Demografia

W 1723 r. (wg źródeł kościelnych) w miasteczku mieszkało ok. 10 dorosłych Żydów. Spis głów żydowskich z lat 1764/1765 odnotował już 62 Żydów. Uzupełniając dane spisowe o zwolnione od podatku niemowlęta oraz szacowaną na 20% liczbę osób, które ukryły się przed poborcami podatku, dochodzę do wniosku, że na terenie miasta mieszkało wówczas ok. 75 Żydów. Lustracja pruska z 1799 r. wymienia na 869 mieszkańców 276 Żydów, co stanowiło 32% mieszkańców. Spis z 1827 r. wylicza na 1065 mieszkańców 378 starozakonnych. W 1857 r. stanowili 58% ogółu mieszkańców tj. 1053 osób; w 1897 r. stanowili 62% mieszkańców miasta. Żydzi od początku lat osiemdziesiątych napływali głównie z Litwy. Pierwszy w odrodzonej Polsce spis ludności z 1921 roku na 3214 mieszkańców wykazał 1898 Żydów (59,1%). W 1928 r. burmistrz miasta Jan Skarzyński podawał, że miasto posiada 3600 mieszkańców (65% Żydów i 35% katolików).

In the book “Polish cities in the millenium” we read that in 1779 many Jews inhabited the town working mostly in trade and craftsmanship. A Prussian survey of 1799 lists 869 inhabitants, 276 of whom were Jews which made their population 32% of the whole. Quickly, the town’s population became dominated by Jews and in 1897 there were 378 Jews in 1065 inhabitants in total. In 1857 Jews accounted for 58% town’s population ie. 1053 and in 1897 the number grew to 62%. Since 1880s most Jews arrived from Lithuania. The first population survey in free Poland stated 1898 Jews in total 3214 inhabitants (55%) of Wysokie Mazowieckie.

12 września 1939 r. w wyniku łapanek urządzonych na terenie miasta i okolicznych wsi, naziści zatrzymali 2000 mężczyzn narodowości polskiej i żydowskiej, powyżej siedemnastego roku życia. Umieszczono ich miejscowym kościele parafialnym. Złapanych trzymano przez dwa dni bez jedzenia i wody. 14 września 1939 r. popędzono ich pieszo do Zambrowa i Łomży, a stąd na teren byłych Prus Wschodnich. W czasie przemarszu Niemcy zamordowali dwóch Żydów oraz Polaka.

Pięć dni później Niemcy nakazali żydowskim mieszkańcom Wysokiego Mazowieckiego opuścić w ciągu 24 godzin miasto i udać się w kierunku Białegostoku.

27 września 1939 r., zgodnie z postanowieniami paktu Ribbentrop-Mołotow, miasto zajęli sowieci. Znalezienie się Żydów w radzieckiej strefie chwilowo zapewniło im względne bezpieczeństwo. Na początku 1941 r. było tu ok. 1100 Żydów.

On the 12 September 1939, 2000 men over 17 of both Polish and Jewish origin were captured and rounded up in the local church. They were held there for two days with no food or water and then rushed to Zambrów and Łomża and later on to East Prussia. Two Jews and one Pole were shot en route. On the 26 September 1939 the town got under Soviet occupation due to the Ribbentrop-Molotov treaty. This secured them a relative peace for the time being. However peace didn’t last for long.

 

24 czerwca 1941 r. Wysokie powróciło pod panowanie Niemców. W ostatnich dniach czerwca i w lipcu, pod zarzutem działalności komunistycznej, stracono kilku Żydów. W dniu 15 sierpnia 1941 r. Judenrat otrzymał rozkaz, aby następnego dnia każdy Żyd stawił się na rynku. Zapanowała panika, tylko nielicznym udało się uciec z miasta. Ci, którzy pozostali modlili się cała noc, a na rynek szli z sercami w gardle. Niemieckie władze wydały polecenie budowy getta.

On 24 June 1941 Wysokie Mazowieckie went under German rule again. Between June and July several Jews were executed for communist activity. On 15 August 1941 Judenrat was ordered to gather all Jews on the market square on the following day. People panicked but only few managed to get out of town. Those who remained prayed through the night and went to the market terrified. The German authorities ordered the ghetto to be built.

Getto obejmowało: wschodnią stronę ulicy Jagiellońskiej, ulice Dolną do rzeki, Kościuszki, Rynek, Mystkowską do ulicy Polnej, obecnie Ludowej. Otoczone było płotem z drutu kolczastego. Brama główna znajdowała się od strony Rynku, było jeszcze drugie wejście. Oprócz Żydów z miasta znaleźli się w nim również Żydzi z Jabłonki Kościelnej, Kulesz, Rosochatego, Szepietowa i Wyszonek - łącznie około 2000 osób.

It occupied the area of eastern part of Jagiellońska street, Dolna street up to the river, Kościuszki street, market square, Mystkowska street up to Polna street (currently Ludowa). The ghetto was surrounded by a barbed wire and there were two gates leading inside, one of which was situated in the market square. The ghetto in Wysokie Mazowieckie was also inhabited by Jews from Jabłonka Kościelna, Kulesze, Rosochaty, Szpietów and Wyszonki making it total of two thousands inhabitants.

 

Plan Getta w Wysokiem Mazowieckiem w latach 1941-1942

Wiosną 1942 r. grupa żandarmów niemieckich wyprowadziła z aresztu dwóch jeńców radzieckich, ośmiu Żydów i dwie Żydówki. Zaprowadzono ich na cmentarz znajdujący się przy ul. Krzywej, gdzie wykopano dół, nad którym ich ustawiono. Żandarm Herman Wehner strzelał im po kolej z tyłu w głowy. Zwłoki zakopali żandarmi.

In spring 1942 a group of German military police led two Russian prisoners-of-war and ten Jews from the custody to the cemetery on Krzywa street. They dug a hole there, and were lined up near it. MP Herman Wehner killed them all, shooting them one by one on the back of their heads. The bodies were buried by the military policemen.

W dniu 2 listopada 1942 r. rozpoczęła się likwidacja getta. Początkowo Żydów wywożono do Czyżewa, skąd koleją przewożono ich do Treblinki i Oświęcimia. Ostatnią grupę ludności deportowano w połowie listopada do tymczasowego obozu w Zambrowie, skąd w styczniu 1943 r. przetransportowano ich do Treblinki. Transport z Zambrowa do Czyżewa odbywał się saniami lub wozami przy dość silnym mrozie, specjalnie powolnej podróży, częstych postojach i zakazie schodzenia z wozów. Lekko ubrani Żydzi zamarzali na wozach, szczególnie dzieci i starcy; do łamiących zakaz - strzelano bez ostrzeżenia. Uratowało się jedynie kilkanaście osób, którym udzieliły schronienia rodziny polskie.

On 2 November 1942 Germans began closing the ghetto. Initially Jews were transported to Czyżewo and then by train to Treblinka and Oświęcim. The last group was deported in mid-November to a temporary camp in Zambrów and then, in January 1943 they were transported to Treblinka. From Zambrów to Czyżewo people were transported on sledges or wagons with cold, frosty weather outside. Guards made often stops and forbid anyone to get off which resulted in many people freezing to death, especially those younger and older ones. Those few who survived were hidden by Polish families.

Powyższy tekst jest skrótem szkicu przygotowywanej przeze mnie monografii o wysokomazowieckich Żydach.

opracowanie: Głębocki Karol, www.kamieniemowia.ubf.pl

Co robimy w ramach projektu

"Te żydowskie cmentarze są częścią naszej wspólnej przeszłości. Są to miejsca o szczególnie głębokiej wymowie duchowej, eschatologicznej i historycznej. Niech te miejsca łączą Polaków i Żydów, bo przecież wspólnie oczekujemy dnia Sądu i Zmartwychwstania."                                                  JAN PAWEŁ II

1. Opieka nad cmentarzem żydowskim w Wysokiem Mazowieckiem.
2. Promowanie tolerancji przez lepsze poznawanie tradycji, kultury i tragicznej przeszłości Żydów na przykładzie naszej miejscowości.