PIŃCZÓW - Gimnazjum nr 2 im. Adolfa Dygasińskiego

Kim jesteśmy

Dlaczego realizujemy projekt

Realizując program edukacyjny „Przywróćmy Pamięć”, poznajemy tradycję,  kulturę żydowską i przywracamy pamięć o wielokulturowym dziedzictwie naszego miasta. Od XVI w. Pińczów był narodowościową  mozaiką, mieszkali tutaj Włosi, Żydzi, Szkoci, Francuzi. Jednak obecność Żydów odcisnęła najmocniej swe piętno na historię Pińczowa. Z roku 1576 pochodzi pierwsza wzmianka o miejscowych Żydach. Wkrótce to oni zadecydowali o handlowym rozwoju miasta. Ich liczba rosła, toteż pod koniec XVII w. tworzyli w Pińczowie największe skupisko żydowskie w Małopolsce. W 1827r. Żydzi stanowili 89% pińczowian.

Obecnie nie ma Żydów w Pińczowie, ale pozostawili po sobie architektoniczną pamiątkę. Jest nią synagoga z przełomu XVI i XVII wieku. Stara, murowana budowla jest otoczona murem, w który wbudowane są macewy (fragmenty starych nagrobków żydowskich). Obecnie ten mur spełnia rolę pomnika Pamięci o Holokauście pińczowskich Żydów.

Realizując program „Przywróćmy Pamięć”, dajemy naszym uczniom szansę odkrywania tajemnic historii oraz pozbywania się nietolerancji i wzajemnych (narodowościowych) uprzedzeń.  

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Ważną rolę w dziejach Pińczowa odegrała społeczność żydowska. Żydzi zaczęli się tu osiedlać jeszcze przed 1576 rokiem za panowania rodu Myszkowskich w mieście. Otrzymali oni wiele przywilejów zapewniających im bezpieczny byt i prowadzenie działalności rzemieślniczo – handlowej. Zajmowali się  handlem, rzemiosłem, usługami. Mieszkali w rynku miasta oraz w jego południowo – wschodniej części. Na Mirowie, czyli obecnie w okolicach archiwum miejskiego, nie wolno im było osiedlać się.

W mieście Pińczowie posiadali trzy synagogi, zmarłych chowano na dwóch cmentarzach. Jeden z nich (najstarszy) znajdował się w okolicach działek rekreacyjnych pod Skrzypiowem, jednak ze względu na liczne powodzie i podtopienia został przeniesiony w okolice ulicy Słabskiej i Spółdzielczej (obecne boiska szkolne ZSZ w Pińczowie).

W XVIII wieku odsetek Żydów w mieście wynosił ponad 60% mieszkańców. Pińczów stał się stolicą żydostwa małopolskiego. Z tego okresu pochodzą przysłowia: „Żydów jak w Pińczowie”, „Nabił jak Żydów w Pińczowie”.

W latach 1673, 1674, 1681 odbyły się sesje „Sejmu Czterech Ziem”. Zjazd skupił przedstawicieli Żydów z Małopolski i Ukrainy. Od 1692 do 1764 roku Pińczów był siedzibą „Ziemstwa” diecezji krakowskiej, a rabin pińczowski stał się jego przywódcą. W owym czasie powstało bardzo wiele prężnie działających przedsiębiorstw: fabryka sukna Rosenberga, fabryka wyrobów bawełnianych, fabryka octu i cykorii.

W roku 1846 gmina żydowska była właścicielem dwóch bożnic murowanych, murowanego domu modlitw, drewniano – murowanego szpitala, murowanej łaźni, murowanego domu grabarza oraz koszernej rzeźni ptactwa.

W czasie I wojny światowej nagrobki cmentarne tzw. macewy uległy dewastacji, użyto ich do budowy umocnień i umacniana wałów rzecznych. W roku 1932 ostatnim rabinem w Pińczowie był Rapaport Szapsia, kiedy to w radzie miejskiej zasiadało 50% radnych.

W końcu 1939 roku, gdy kraj nasz znalazł się pod okupacją hitlerowską zaczęła się tragedia Żydów. Narzucono im obowiązek noszenia opaski z gwiazdą i kłaniania się Niemcom, zakazano poruszania się poza obrębem miasta (w spalonym Pińczowie nie było możliwości utworzenia getta). Obciążeni wysokimi podatkami i darmowymi pracami na drogach oraz na rzecz wojska Żydzi masowo umierali z głodu i panujących chorób. Latem 1942 roku w Pińczowie wojska niemieckie zarządziły masowe wywózki młodzieży żydowskiej do pracy w Niemczech i w fabrykach w Częstochowie i Ostrowcu Świętokrzyskim. Ostateczna zagłada i wysiedlenie społeczności żydowskiej miało miejsce w kwietniu 1942 roku. Około 3777 żydów wysiedlono do obozu w Treblince, gdzie większość z nich została zamordowanych. Ludność żydowską ustawiono w kolumny piesze i pędzono do Jędrzejowa piechotą, gdzie załadowani do wagonów kończyli swój żywot w Oświęcimiu i Treblince. Nie wszyscy jednak trafiali do obozów śmierci, społeczeństwo pińczowskie wielokrotnie ukrywało Żydów narażając życie swojej rodziny. Niestety część ukrywających się, w toku rewizji przez wojska niemieckie zostawała wykryta i rozstrzelana wraz z Polakami udzielającymi im schronienia. Takie egzekucje miały miejsce w Bogucicach, Kozubowie, Górach Pińczowskich, Węchadłowie i Kołkowie.

Dziś nie ma Żydów już w Pińczowie. Oto kilka nazwisk i zawodów wykonywanych przez ludność żydowską w Pińczowie:

- akuszerka Chany Ryvka z Kugielów Jazwic

- handlarz Joska Diament

- krawiec Szmul Kwaśniewski

- piekarz Moszka Wolf Kautman

- zegarmistrz Moszka Fajnsztad.

W roku 1964 cmentarze żydowskie zostały całkowicie zamknięte, a ocalała synagoga przy ulicy Klasztornej zamieniona została na magazyn komunalny. Budynek ulegał stopniowo zniszczeniu. Dopiero w roku 1988 zaczęto remontować synagogę, a pozostałości z nagrobków cmentarnych, które były używane przez okoliczną ludność do budowy domów umieszczono w murze ogrodzeniowym synagogi. Powstał wówczas społeczny komitet odbudowy zabytku współfinansowany przez ocalałych Żydów i ich potomków z całego świata. Jednym ze sponsorów jest pan Leon Radinsky z USA wnuk ostatniego rabina, który corocznie odwiedza nasze miasto i przekazuje spore kwoty na remont synagogi. 

Katarzyna Łaganowska   klasa

Co robimy w ramach projektu

W 2006 r. po raz pierwszy Gimnazjum nr 2 w Pińczowie włączyło się do współpracy z Towarzystwem Przyjaciół Ponidzia i Muzeum Regionalnym, realizując program edukacyjny dotyczący kwestii żydowskiej. Program dla Tolerancji "To,co wspolne/to, co różne" był realizowany przez Fundację Batorego w partnerstwie z Towarzystwem Inicjatyw Twórczych. Celem owego przedsięwzięcia było wspieranie działań kształtujących postawy tolerancji i otwartości wobec innych społeczności. Projekt nosił nazwę Szabat w Pińczowie "Odnowienie i Pamięc", w ramach którego nasza szkoła brała udział w:

• konkursie na wycinankę żydowską
• konkursie wiedzy o Żydach
• przedstawieniu pt. "Kolacja Szabatowa"
• tańcach żydowskich  

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

Celem naszego projektu pt. „Ożywiamy wspomnienia” jest poznanie i przywrócenie pamięci o wielokulturowości naszego miasta, ze szczególnym ukierunkowaniem na kwestię żydowską.

PODJĘTE DZIAŁANIA            

1. Spotkanie z kulturą żydowską:

- prelekcja na temat Żydów w Pińczowie

- zwiedzanie synagogi i wystawy judaików

- zwiedzanie wystawy starych fotografii żydowskich w synagodze 

2. Warsztaty dziennikarskie

- przygotowanie do przeprowadzenia wywiadów z rodzinami osób, które otrzymały tytuł „Sprawiedliwy wśród narodów świata” 

3. Wywiady

4. warsztaty teatralne  

- przygotowanie do pokazu warsztatowego pt. „Nitki pamięci” 

5. Porządkowanie terenu wokół synagogi w Pińczowie

6. Udział w wystawie zorganizowanej przez muzeum „W Sepii i w kolorze”

7. Udział w seminarium p. A. Dziubińskiego pt. „Nowe dane na temat Żydów  w Pińczowie”

8. Gazetka ścienna na korytarzu szkolnym „Historia Żydów w Pińczowie”

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

SPRAWOZDANIA Z PRZEPROWADZONEJ DZIAŁALNOŚCI

SPOTKANIE Z KULTURĄ ŻYDOWSKĄ

Dnia 5.10.2007 r. klasa II c wyruszyła na spotkanie z kulturą żydowską, które miało się odbyć w pińczowskiej synagodze i muzeum. Informacji o kulturze i zwyczajach Żydów udzielał pan Jerzy Znojek – dyrektor Muzeum Regionalnego w Pińczowie.

Pan Znojek opowiedział nam o dawnych mieszkańcach Pińczowa, czyli Żydach. Dowiedzieliśmy się, że Żydzi stworzyli własną kulturę i zamieszkiwali Europę od ponad ośmiuset lat. Ich język znany jest obecnie pod nazwą jidysz, którego obecna forma na ziemiach polskich kształtowała się od XVIII wieku. Język żydowski pochodzi z „mieszaniny” języka hebrajskiego, niemieckiego i języków słowiańskich.

Wiadomości o zajęciach kobiety i mężczyzny także były bardzo ciekawe. Mężczyzna Żyd działa w strefie publicznej, czyli między innymi studiuje Torę i Talmud. Jego obowiązkiem jest także codzienna modlitwa, którą odmawia trzy razy w ciągu dnia. Musi zadbać o obrzezanie syna i zapewnić mu odpowiednią do jego wieku edukację religijną. Zaś córce ma zapewnić godziwe ubranie i posag. Natomiast kobieta zajmuje się domem, wychowuje dzieci i gotuje. Dziewczęta żydowskie, do końca XIX wieku, uczyły się w domach lub przez prywatnych nauczycieli. W synagogach kobiety muszą przebywać za zasłoną, ponieważ uważa się, że ich widok rozprasza mężczyzn i sprawia, że nie poświęcają czasu wyłącznie na modlitwę. Do matki należy opieka nad dziećmi oraz przekazywanie im nauk moralnych i religijnych. Dzieci mają obowiązek dbać o komfort psychiczny i fizyczny rodziców.

Wśród większości uczniów wzbudziło śmiech zachowanie mężczyzn podczas modlitwy. Istnieje w kulturze żydowskiej zakaz wymawiania imienia Boga – Jahwe – i zamiast wymawiania go należy ukłonić się lekko. A ponieważ słowo te występuje bardzo często, modlący się mężczyźni „kiwają się” w ławkach.

Pan Znojek wspomniał także o obchodzonym przez Żydów święcie, nazywanym „szabatem”. Na ten dzień każdy wyznawca judaizmu m.in. musi wykąpać się, uczesać, obciąć paznokcie, ubrać odświętnie, wysprzątać dom. Wieczór szabatowy jest przeznaczony do zgłębiania więzi rodzinnych i powstrzymywania się od wszelkich prac.

Na zakończenie pan Znojek pokazał nam zdjęcia starej synagogi, które znajdowały się w gablotkach. Niektóre fotografie były bardzo stare i zniszczone, co świadczyło o tym, że zostały wykonane bardzo dawno. Judaiki – czyli przedmioty związane z kulturą żydowską – także  wzbudziły nasze zainteresowanie (m. in. kipa, menora, Tora). 

Wszystkim uczniom podobała się taka  lekcja, ponieważ mogliśmy pogłębić swoją wiedzę na temat ludzi, którzy zamieszkiwali nasze miasto. Myślę, że te wiadomości przydadzą się nam w przyszłości, aby w towarzystwie Żydów nie popełnić gafy lub nietaktu. Poza tym tego rodzaju lekcje uczą tolerancji i otwartości wobec innych społeczności, które w przeszłości tworzyły społeczność Pińczowa.   

Renata Woźniak kl. IIc