GORZÓW WLKP - I liceum Ogólnokształcące im. T. Kościuszki

Kim jesteśmy

Co robimy w ramach projektu

W ramach projektu zorganizowaliśmy klasową wycieczkę do Krakowa. Zgodnie z jej programem poza licznymi zabytkami na terenie miasta i okolic, zwiedziliśmy także Kazimierz w Krakowie. Wraz z panią przewodnik Anną Kaperą obejrzeliśmy znajdujące się tam synagogi, m.in. Starą Synagogę, Synagogę Izaaka i Remuh, a także cmentarz Remuh, Kościół św. Katarzyny, Kościół Paulinów na Skałce oraz dom Heleny Rubinstein. Czując się w moralnym obowiązku postanowiliśmy również zwiedzić obóz koncentracyjny Auschiwtz-Birkenau, z którym nieodzownie wiąże się historia Żydów na terenie naszego kraju.

 Synagoga Izaaka.

 Cmentarz Remuh.

 Macewa na cmentarzu Remuh.

 Synagoga Remuh.

 Dom Heleny Rubinstein.

 Wykład pani przewodnik podczas zwiedzania Kazimierza.

 Brama KL Auschwitz-Birkenau.

7.listopada 10 osób z naszej klasy wzięło udział w organizowanym przez Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej w Gorzowie, sympozjum "Śladami pamięci - obecność Żydów w dziejach Gorzowa". Sympozjum to zostało zorganizowane w 70. rocznicę Nocy Kryształowej. Składało się ono z kilku wykładów prowadzonych przez m.in. dr. Pawła Leszczyńskiego, mgr. Jerzego Sygneckiego, p. Zdzisława Linkowskiego czy p.naczelnik Lidię Przybyłowicz. Przedstawili oni słuchaczom genezę wydarzeń z 1938 roku, historię gorzowskiej synagogi czy chociażby wydarzeń marcowych z 1968r.

Emanuel Lasker- Szachowy mistrz, Żyd, Niemiec, Polak, … ?            

Przodkowie Emanuela Laskera wywodzą się z niewielkiego miasteczka Łask. W drugiej połowie XVIII w. trzej bracia wyemigrowali z Łasku do różnych miast: jeden do Barlinka, drugi do Jarocina, trzeci do Kępna. Przybyszów zaczęto nazywać „Laskerami”, jako wywodzących się z Łasku.             W połowie XIX w. w Barlinku żyło około trzydzieści żydowkich rodzin, którzy posiadali własny cmentarz, położony na szczycie Żydowskiej Góry nad brzegiem jeziora i synagogę. Od pewnego czasu ich duchowym przewodnikiem był rabin o nazwisku Lasker. Był on uważany za człowieka mądrego i przybył tu z rodziną ok. dwadzieścia lat wcześniej uciekając przed pogromem z miejsca poprzedniego zamieszkania. Jego syn, Michaelis Aaron pełnił funkcje nauczyciela w żydowskiej szkole. W 1860r. Michaelis Lasker ożenił się z Rosalie Israelsohn. Oboje pochodzili ze znamienitych rodzin. Zamieszkali przy ulicy Chmielnej 7, w bezpośrednim sąsiedztwie barlineckiego szpitala. Praca Michaelisa, jako nauczyciela nie przynosiła wielu dochodów, więc wkrótce mężczyzna zajął się stolarką, co  stało się głównym źródlem utrzymania rodziny. Michaelis i Rosalie mieli czworo dzieci: Bertholda, Theophilię, Amalię Theklę i najmłodszego, Immanuela.  

          Immanuel przyszedł na świat w wigilijne popołudnie 1868r. Do obrządku starozakonnego został przyjęty 1 stycznie 1869r. W synagodze przy ul. Górnej, gdzie ojciec piastował już funkcję kantora bądź rabina. Michaelis był znany, jako człowiek o dobrym sercu, lecz nie był zbyt majętny. Immanuel wychował się więc w ubóstwie, lecz rodzice otaczali go całym bogactwem duchowym na jakie tylko było ich stać. Chłopiec od najmłodszych lat wykazywał ponadprzeciętną inteligencję. Zaskakujący może być fakt, że już w wieku kilku lat potrafił błyskawicznie przemnażać w pamięci liczby dwucyfrowe.       

     Lata dzieciństwa Immanuel spędzał w towarzystwie starszego o 8 lat brata, Bertholda. Chłopcy często wyprawiali się w podbarlineckie lasy i podziwiali uroki okolicy. Być może dlatego w późniejszych latach swego życia szachista wspominał miejsce swego dzieciństwa. Bracia fascynowali się także grą w szachy, a ponieważ nie mogli sobie na nie pozwolić, często chodzili na polanę i tam Berthold rysował szachownicę. Marzeniem Michaelisa i Rosalie było dać wykształcenie synom i zapewnić im bezpieczną przyszłość. Nie było to takie proste, ponieważ wtedy na jedną rodzinę w Barlinku przypadało tylko jedno miejsce pracy, najczęściej dziedziczne. W końcu Laskerom udało zebrać się trochę pieniędzy i wysłali starszego syna, Bertholda do szkoły w Berlinie. Chłopiec utrzymywał się tam dzięki korepetycjom, ale głównie dzięki grze w szachy w niedużej berlińskiej kawiarence. Immanuel pobierał naukę w żydowskiej szkole przy synagodze. W końcu trafił też do szkoły elementarnej, która mieściła się przy obecnej ul. Padarewskiego i była jedną z dwóch szkół tego typu w Barlinku. Prawdopodobnie to tam po raz pierwszy chłopiec został zarejestrowany pod imieniem Emanuel. W szkole chłopiec należał do klasy tzn. pantoflarzy, do której należały dzieci „alkoholików i innej biedoty”, jak pisał dawny uczeń tej szkoły Reinhold Berger. Dzieci w tej klasie miały niższy poziom nauczania. Po ukończeniu szkoły Emanuel wyjechał do brata do Berlina, ponieważ chciał rozpocząć naukę w gimnazjum, wybrano Gimnazjum Realne św. Zofii. Nauczyciele zachwyceni poziomem jego wiedzy w czasie egzaminów wstępnych przydzielili go o dwie klasy wyżej niż pozwalał na to jego wiek. Pewnego dnia Emanuel jednak zachorował. Trafił do szpitala i tam z nudów zaczął ponownie grać w szachy, które otrzymał w podarunku od brata Bertholda. Chłopcy prowadzili w Berlinie skromne życie na skraju ubóstwa. Pieniądze zarabiali przede wszystkim grywając w szachy w kawiarniach. Opowieści o stylu życia młodych Laskerów szybko dotarły do Barlinka, w którym szachowe zajęcie Bertholda zostało uznane za  zbyt „rozwiązłe”. Rodzice w końcu zdecydowali się zabrać Emanulela od brata z Berlina i wysłali go do szkoły w Gorzowie Wielkopolskim. Początkowo umiejscowiono go w małej prywatnej szkole, a następnie w gorzowskim gimnazjum realnym mieszczącym się przy ówczesnej ulicy Zamkowej (teraz Obotryckiej). Nauczycielem matematyki w szkole był prof. Kewitz, który był pasjonatą gry w szachy. To właśnie on umiejętnie podsycił w chłopcu pasję do szachów. W końcu Emanuel stał się lepszym graczem od swego mistrza. Na Święta Wielkanocne 1888r. Emanuel wrócił do domu skończywszy szkołę.     

       Wakacje spędził w rodzinnym Barlinku, ciesząc się towarzystwem rodziny. Następnie udał się na studia na wydziale matematyki i filozofii Uniwersytetu Berlińskiego. Na studia zarabiał wygrywając w turniejach szachowych, już dużo znaczniejsze kwoty niż w berlińskich kawiarniach. Pierwsze sukcesy odnosił we Wrocławiu. Podróżuje po całej Europie, a następnie po Stanach Zjednoczonych i Kanadzie i zdobywa sławę międzynarodową. Po pięciu latach grania w szachy Lasker stał się szachową gwiazdą. Mistrzem po raz pierwszy został tak nazwany przez Wilhelma Steinitza, po wygranej z nim partii w Montrealu. Zwycięstwo przyjęto entuzjastycznie w Stanach, natomiast w Europie dość sceptycznie i z niedowierzaniem. Jednak część sławy spada też na rodzinny Barlinek. Po raz pierwszy w historii miejscowości ludzie z odległych kontynentów przemierzali palcami mapę w poszukiwaniu ledwie widocznego punkciku podpisanego małymi literami: Barlinek.

            W 1911r. Lasker ożenił się z Martą Kon i osiada się z nią w Niemczech, ktre w tym czasie przygotowują się do I wojny światowej. Emanuel nie chce brać jednak udziały w barbarzyńskich czynach. Po jakimś czasie zaprzyjaźnia się z Albertem Einsteinem i obaj żydowscy uczeniu zostają w przyszłości przyjaciółmi wspólnie dzieląc los emigrantów wypędzonych z Europy przez nazistów.            

Emanuel Lasker był szachowym mistrzem w latach 1894- 1921r. W 1921r. Udaję się na pojedynek z Capablanką na Kubie i po 27 latach dzierżawienie tytułu mistrza świata zostaje pokonany.           

Po śmierci ojca Lasker jeszcze raz wraz z żoną odwiedza rodzinny Barlinek. Wciąż tęskni za szachami i z ochotą udaje się na II Turniej Moskiewski z żoną. Tam dowiaduje się, że władze hitlerowskie zatrzasnęły przed nim możliwość powrotu. Na mocy ustaw norymberdzkich Żydom odbierano fabryki, palono synagogi i wyrzucano ich z domów. Emanuel żył w ciągłym strachu. Dopiero po dwóch latach zdołał wyrwać się z Moskwy i wyjechać do Nowego Jorku. Lasker umarł 11 stycznia 1941r. w Nowym Jorku i został tam pochowany na cmentarzu z Cypress Hills.           

Los oszczędził Emanuelowi gehenny barlineckich Żydów zapędzonych do komór gazowych. Dziś na byłym miejscowym cmentarzu, zwanym Żydowską Górą próżno szukać nagrobków rodziny Laskerów. Pozostała jednak pamięć w sercach ludzi, którzy tak jak Emanuel Lasker na zawsze związali swoje życie z Barlinkiem.

 popiersie Emanuela Laskera

    dom rodziny Laskerów.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

Prowadzenie działań badawczych mających na celu opis obecności Żydów w gospodarce i kulturze Gorzowa i jego regionu.

Warsztaty prowadzone przez nauczycieli szkoły i zaproszonych do współpracy znawców problematyki żydowskiej w regionie. Zorganizowanie cyklu wykładów na temat żydowskiej przeszłości miasta. Lekcje w Oddziale Zbiorów Regionalnych Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej.

Wycieczki do miejsc ważnych dla kulturowej obecności Żydów w regionie Gorzowa (kirkuty w Skwierzynie, Torzymiu, Gorzowie) i sporządzenie ich mapy.

Badanie postaw współczesnych mieszkańców regionu wobec Żydów oraz stosunku do ich dziedzictwa – ankiety i wywiady.

Przygotowanie prezentacji multimedialnych z wykorzystaniem zebranych materiałów.

Wydanie broszury – kalendarium ekonomicznej i kulturowej obecności Żydów w regionie Gorzowa „600 lat obecności Żydów w Landsbergu i okolicach”.

Zorganizowanie międzyszkolnego konkursu poetyckiego na temat „Kirkut w moim mieście”.