"Przywróćmy Pamięć" edycja 2008-2009

WODZISŁAW - Zespół Szkół Gimnazjum Nr 1

Kim jesteśmy

WODZISŁAW - Zespół Szkół Gimnazjum Nr 1

Dlaczego realizujemy projekt

Uczestnictwo w projekcie daje szansę poznania kultury i tradycji żydowskiej. Rozwija i popularyzuje zainteresowania historią i lokalnym dziedzictwem, uczy postaw otwartości, tolerancji wobec innych oraz obala stereotypy i uprzedzenia.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

ŻYDZI W WODZISŁAWIU Żydzi osiedlili się w Wodzisławiu na przełomie XVI i XVII wieku. W 1676 roku mieszkało ich na terenie miasta 213 Żydów, a Wodzisław był w tym czasie drugim pod względem liczebności skupiskiem tej ludności w województwie krakowskim. Na skutek prześladowań religijnych w Krakowie próbowano przenieść stamtąd siedzibę głównego ośrodka żydowskiego do Wodzisławia. Znaczący wzrost napływu ludności żydowskiej nastąpił w 1678 roku, co przypuszczalnie wiązało się z wybuchem zarazy na krakowskim Kazimierzu. Żydzi zadomowili się tu bardzo szybko, wielu spośród nich zajmowało się rzemiosłem (wyspecjalizowali się głównie w produkcji czapek i ubrań) i handlem. Na terenie Wodzisławia zorganizowali kahał (gminę), od 1692 roku posiadali swój własny kirkut (cmentarz) i synagogę. Przyrost ludności żydowskiej był znacznie większy niż katolickiej. Ciągły wzrost tej liczby przyczynił się do tego, iż Wodzisław nabierał charakteru miasta żydowskiego. W I połowie XIX wieku, w mieście liczącym około 3000 osób prawie 75% stanowili Żydzi. W okresie międzywojennym wśród mieszkańców nadal dominowała ludność pochodzenia żydowskiego. Oprócz synagogi i kirkutu mieli oni na terenie Wodzisławia mykwę (łaźnię), ubojnię rytualną i kilka chederów (szkół początkowych) oraz szkołę wyznaniową. W czasie II wojny światowej nazistowski program całkowitej likwidacji Żydów nie ominął ludności wyznania mojżeszowego w Wodzisławiu. W czerwcu 1940 roku hitlerowcy utworzyli getto i uwięzili w nim około 4 tys. osób, w tym wielu Żydów z Jędrzejowa oraz Ciechocinka, Łodzi i poznańskiego. Część Żydów została wymordowana w swoich domach lub na miejscowym cmentarzu, innych wywieziono do Treblinki. Żydów wywożonych do obozów prowadzono pieszo na stację kolejową w Sędziszowie. Pozostali byli rozstrzelani na tzw. Wiedronku (obecny stadion Klubu „Partyzant”). Ich ciała wywożono na kirkut i tu ich chowano. Z cmentarza który zajmował dawniej duży obszar, pozostało zaledwie kilka macew (nagrobków), gdyż w latach siedemdziesiątych przeprowadzono tędy obwodnicę odciążającą ruch samochodowy w Wodzisławiu.
ZBÓR KALWIŃSKI, OD XVII WIEKU DO 1939 ROKU – SYNAGOGA Budynek został wzniesiony w II połowie XVI wieku przez Jana z Brzezia Lanckorońskiego- łowczego sandomierskiego- jako zbór kalwiński. Później przejęli go Żydzi. Jak wyglądało wnętrze synagogi możemy się domyślać na podstawie opisu podobnych obiektów. W latach 40-tych XVIII wieku została ona przebudowana, dobudowano także sklepienie babińca. Budynek synagogi wzniesiono z cegły i kamienia na planie prostokąta, przyporami wspierającymi ściany. Wejście główne znajdowało się od strony zachodniej. Na ścianie wschodniej umieszczono arkę-aron kodesz (szafę, w której przechowywano zwoje Tory). Wewnątrz mieściła się prostokątna sala główna, z obecnie zachowanymi jedynie śladami bimy ( podwyższenia, z którego rabin odczytywał odpowiednie fragmenty Pisma Świętego i rozpoczynał wspólne modlitwy) oraz murami odwodowymi, bez sklepienia i jakichkolwiek detalów. W zachodniej części, w przedłużeniu sali głównej znajdował się obszerny przedsionek, na którym znajdował się babiniec (sala kobieca). Mogła ona też przybierać kształt galerii zewnętrznych z trzech stron otaczających salę główną wraz z biurami kahału. Pierwotnie synagoga była kryta dachem łamanym polskim podbitym gontem, a w okresie międzywojennym blachą. Budynek w czasie wojny został zamieniony przez Niemców na magazyn, po wojnie nadal był użytkowany jako spichlerz zbożowy przez Gminną Spółdzielnię ( do 1975 roku). Zburzono wówczas ścianę dzielącą salę główną i babiniec oraz podzielono wnętrze ścianką na trzy pomieszczenia. W latach osiemdziesiątych zniszczeniu uległ piękny , czterospadowy dach, co pogłębiło proces niszczenia murów. Od chwili zerwania dach bożnicy przez wichurę pozostaje ona w stanie ruiny.

Co robimy w ramach projektu

1.Propagowanie wiedzy o historii i kulturze Żydów wśród uczniów szkoły.
2. Zbieranie informacji o cmentarzu żydowskim i opieka nad miejscem pamięci.
3. Gromadzenie relacji najstarszych mieszkańców o ich dawnych sąsiadach Żydach.
4. Kształtowanie postawy tolerancji, przełamywanie stereotypów wobec innych kultur.
Realizację projektu rozpoczęliśmy od ustalenia wspólnych zadań i ze szkołą z Wodzisławia Śląskiego. Główne priorytety ustaliliśmy na szkoleniu nauczycieli w Radzikowie w dniach 18- 20.10. 2008r. Chcąc dokładnie przybliżyć uczniom historię narodu żydowskiego na terenie Kielecczyzny nasza szkoła realizuje jednocześnie projekt „Polacy i Żydzi w regionie świętokrzyskim- związki kulturowe na przestrzeni dziejów”. Opiekun obu projektów uczestniczy w comiesięcznych warsztatach szkoleniowych. Wzięliśmy również udział (8.10.2008.) w konferencji zorganizowanej przez Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli wspólnie z Samorządowym Ośrodkiem Doradztwa Metodycznego i Urzędem Miasta Kielce na temat historii i kultury Żydów. Wykład pani prof. dr hab. Jadwigi Muszyńskiej „Żydzi w regionie świętokrzyskim w epoce staropolskiej”, spotkanie z panem Markiem Maciągowskim dziennikarzem Echa Dnia ,autorem książki „Śladami cieni- Przewodnik po żydowskich Kielcach” oraz wystąpienie Alexa Dancyg z Yad Vashem w Jerozolimie pt. „Tożsamość społeczeństwa izraelskiego i zmiany w nim zachodzące” przybliżyły nam historię i tradycje narodu żydowskiego. Kolejnym naszym działaniem były wycieczki po Wodzisławiu w poszukiwaniu śladów społeczności żydowskiej. Po dotarciu do synagogi uczniowie wysłuchali informacji na jej temat i zebrali materiał fotograficzny do strony internetowej. Odwiedziliśmy cmentarz żydowski, a uczeń klasy III d wykonał zdjęcia kirkutu, które w formie prezentacji przedstawi uczestnikom projektu w trakcie spotkania oraz na stronie internetowej.