"Przywróćmy Pamięć" edycja 2008-2009

BĘDZIN - Gimnazjum nr 3

Kim jesteśmy

BĘDZIN - Gimnazjum nr 3

Nasze miasto w tym roku obchodzi 650-lecie nadania praw miejskich przez króla Kazimierza Wielkiego. Najstarsza, pisana wzmianka o wsi Będzin, pochodzi z 1301 roku. Król wybudował kamienną warownię, która miała strzec Królewstwa Polskiego od strony Śląska należacego do Czech. U podnóża zamku, wzdłuż rzeki Czarnej Przemszy biegła granica polsko-czeska. Poszczególni królowie dbali o rozwój miasta Będzina. Pod koniec XVIII wieku na gruntach należacych do mieszczan będzińskich odkryto bogate zloża węgla i rozpoczęto ich wydobycie, co przyczyniło się do rozwoju gospodarczego miasta i okolic.

II wojna światowa przyniosła zagładę starego Będzina, żydowska część jego mieszkańców uległa niemal całkowitej eksterminacji. Po 1945 roku miasto zostało włączone w jeden organizm administracyjny z pobliskim Śląskiem. W 1956 zakończono odbudowę zamku, najbardziej charakterystycznej budowli miasta.

Historia budynku naszego gimnazjum

Budynek , w którym się uczymy, 21 września 1930 roku stał się siedzibą żydowskiej koedukacyjnej Siedmioklasowej Szkoły Podstawowej im. Henryka Sienkiewicza. Jej kierownikiem został jeden z nauczycieli – Joshua Rapaport, osoba lubiana przez uczniów i przez nauczycieli, energiczny zarządca i dobry pedagog, pod którego rządami szkoła prężnie działała, oferując uczniom różnorodne formy pracy pozalekcyjnej i możliwość rozwijania własnych zainteresowań i uzdolnień.Szkoła działała 9 lat. 4 września 1939 roku budynek został zajęty przez Niemców, sprzęt szkolny oraz pomoce dydaktyczne zostały rozkradzione i zniszczone. Później urządzono tutaj Arbeitsamt- urząd werbujący do pracy w Trzeciej Rzeszy.

Po wojnie, w 1954 roku placówka wznowiła działalność jako Szkoła Podstawowa nr 5. W 1999 roku w wyniku reformy edukacji, szkołę przekształcono na Gimnazjum nr 3.

19 sierpnia 2008 roku w ramach Światowego Zlotu Żydów Będzińskich w szkole odsłonięto tablicę upamiętniającą działalność żydowskiej szkoły i jej pierwszego dyrektora, Joshuy Rapaporta. W czasie uroczystości młodzież gimnazjum miała możliwość spotkać się z byłymi uczniami tej szkoły i wysłuchać ich wspomnień.

Dlaczego realizujemy projekt

Poprzez historię Rutki Laskier, rówieśniczki naszych uczniów, pragnęliśmy przybliżyć im dzieje Żydów w naszym mieście.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Pierwsi Żydzi przybyli do Będzina z początkiem XV wieku. Przywileje zezwalały Żydom będzińskim prowadzić handel, lecz tylko hurtowy, pewnymi towarami zagranicznymi. Z upływem lat poszczególne przywileje królewskie poszerzały prawa Żydów.

W połowie XVI wieku w Będzinie istniała zorganizowana gmina żydowska, która posiadała drewnianą synagogę, łaźnię i kirkut połozony poza murami miasta. Na przełomie XIX i XX wieku ludność żydowska przeważała wśród mieszkańców miasta. Przed II wojną światową na 55 tysięcy mieszkańców 28 tysięcy stanowili Żydzi. Z tego względu miasto zyskało miano "Jerozolimy Zagłębia".

W czasie II wojny światowej Żydzi pozbawieni byli wielu praw, 8 września 1939 roku, w szabat, Niemcy podpalili synagogę, znajdującą się przy zamku, wraz z modlącymi się w niej Żydami. Pod koniec 1941 roku na terenie dzielnicy Warpie zaczęto tworzyć getto. Znajdujących się w nim Żydów zatrudniały szopy mieszczące się na terenie miasta i okolic, np. szop Alfreda Rosnera. Niemcy przeprowadzali liczne egzekucje Żydów, wywożono ich również do obozu Auschwitz-Birkenau.

Ostateczna likwidacja getta nastąpiła w dniach 1 - 8 sierpnia 1943 roku. Hitlerowskie oddziały policyjno- wojskowe spotkały się ze strony żydowskich organizacji podziemnych z czynnym oporem. Jednak członkowie Żydowskiej Organizacji Bojowej byli niedostatecznie uzbrojeni.

W roku 1946 na terenie miasta żyło 180 Żydów, taki stan utrzymywał się do początków lat 50.

Od 2003 roku, z inicjatywy Centrum Kultury Żydowskiej w Będzinie we wrześniu odbywają się Dni Kultury Żydowskiej, podczas których organizowane są koncerty, wystawy, spotkania z dawnymi mieszkańcami. Rozmowy, spotkania z ocalałymi z Holocaustu, pozwoliły na odkrycie w ostatnich latach Synagogi Mizrachi, Domu Modlitwy Cukermanów i pamiętnika Rutki Laskier.

Co robimy w ramach projektu

Zapoznanie uczniów z żydowskim dziedzictwem kulturowym naszego miasta, a w szczególności dziejami ich rówiesniczki, Rutki Laskier, która tutaj mieszkała. Przeczytanie "Pamietnika" jej autorstwa, który pisała podczas pobytu w będzińskim getcie. Planujemy wycieczkę po naszym mieście śladami dziewczynki: chcemy zobaczyć dom, w którym mieszkała, miejsca, o których wspomina w zapiskach i z którymi była związana.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

Planujemy zorganizowanie wystawy "Śladami Rutki Laskier" połączoną z prezentacją multimedialną dotyczącą historii Holokaustu oraz spotkanie z panią Stanisławą Sapińską. Zamierzamy zaprosić na tą wystawę władze miasta, uczniów zaprzyjaźnionych szkół.

Kto nam pomaga

W naszych działaniach pomaga nam: Rada Rodziców naszego gimnazjum, Adam Szydłowski, kierownik USC w Będzinie, z Zagłębiowskiego Centrum Kultury Żydowskiej "Jona", pani Stanisława Sapińska, która przez 60 lat przechowywała pamiętnik Rutki.

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

W ramach projektu stworzono wystawę "Śladami Rutki Laskier", na którą składa się prezentacja multimedialna o historii Holocaustu i dziejach Rutki, występ uczniów - w tym dziewczynki, która czytała fragmenty pamiętnika - oraz wystawa zdjęć. Na zdjęciach przedstawiono miejsca w Będzinie związane z Rutką Laskier - 14-letnią Żydówką, która zginęła w Auschwitz, a tutaj w czasie wojny, w getcie, pisała pamiętnik.

Podczas wycieczek śladami dziewczynki młodzież uwieczniła również na fotografiach miejsca związane z życiem i kulturą Żydów będzińskich. Według zwiedzających wystawę najbardziej wzruszające były listy, które uczestnicy projektu napisali do Rutki po lekturze jej dziennika.

W uroczystości udział wzięli m. in.: Ambasador Izraela, David Peleg, Rzecznik Prasowy Ambasady Izraela, Michał Sobelman, Prezydent Będzina, Radosław Baran, Prezes Fundacji Judaica z Krakowa, Joachim Russek, Przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach, Włodzimierz Kac, Naczelnik Wydziału Edukacji, Roman Goczoł, Adam Szydłowski z Zagłębiowskiego Centrum Kultury Żydowskiej "Jona", radni miasta Będzina, nauczyciele i młodzież szkół będzińskich.

Zwiedzający otrzymali ulotkę z informacjami o założeniach projektu "Przywróćmy pamięć", o celu wystawy, o postaci Rutki Laskier, o Będzinie - mieście z żydowskimi tradycjami, o Gimnazjum nr 3 , którego budynek przed II wojną światową był siedzibą żydowskiej szkoły.

Projekt realizowany był od października 2008 r. pod kierunkiem Agaty Durbacz, nauczyciela historii, oraz Izabeli Tumas, bibliotekarza szkolnego.

Nasze przedsięwzięcie zostało dostrzeżone przez lokalną prasę. 13 marca 2009 r. w dodatku lokalnym "Będzin" do "Polska Dziennika Zachodniego" został umieszczony artykuł pt. "Rutka była taka jak oni".