Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego

"Przywróćmy Pamięć" edycja 2009-2010

Opole - Zespół Szkół TAK

Strona www

http://www.tak.opole.pl

Kim jesteśmy

OPOLE - Zespół Szkół TAK (Szkoła Podstawowa TAK, Gimnazjum TAK i Liceum Ogólnokształcące TAK).

Dlaczego realizujemy projekt

Od lat w naszej szkole realizujemy programy związane z edukacją wielokulturową. Dwa ostatnie projekty, "Historia naszej ulicy" i "Rabin z Opola" sprawiły, że postanowiliśmy włączyć się do czynnego udziału w ochronę dziedzictwa żydowskiego. Poza tym projekt "Rabin z Opola" był początkowo pomyślany jako projekt realizowany przez niezbyt liczną grupę licealistów. Temat jednak okazał się tak ciekawy, że został podjęty przez wszystkie szkoły Zespołu i włączyliśmy do niego poznawanie kultury i historii polskich i niemieckich Żydów. Z naszymi działaniami wyszliśmy też poza Opole i okolice. Spektakl pt. Alfabet" pokazywany był m.in. na międzynarodowym festiwalu teatralnym w Carrarze. Nawiązaliśmy również współpracę z rabinem Michaelem Shire z Leo Baeck College w Londynie, który dzięki nam zainteresował się historią własnej rodziny. Okazało się bowiem, że dziadkowie rabina Shire pochodzili z Opola (a raczej z niemieckiego wtedy Oppeln). Byli członkami gminy żydowskiej w czasach, gdy rabinem był tu Leo Baeck. Rabin Shire odwiedził nas ze swoją rodziną w maju 2009 roku. Rodzina Shire przeszła cały szlak żydowski - obejrzała miejsce po nowej synagodze, spalonej podczas Nocy Kryształowej, starą synagogę, gimnazjum, cmentarz żydowski, gdzie odnaleźlismy grób babki rabina. Najważniejszym wydarzeniem było odnalezienie rodzinnego domu rodziny Shire - stoi do dziś, jego fasada wygląda identycznie, jak przed wojną, a w środku zachowały sie nawet meble rodzinne. I tym sposobem projekt "Rabin z Opola" trwa nadal i żyje własnym życiem.

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Pierwsze informacje na temat Żydów w Opolu pojawiają się już w 1395 roku, jednak w XVI wieku zostali wypędzeni i do miasta powrócili dopiero w 1741 roku. Ich liczba stopniowo wzrastała z jednej rodziny do 48 osób. Priorytetem stało się wybudowanie świątyni oraz posiadanie własnego cmentarza. Władze miasta wydały zgodę już w 1816 roku (liczba Żydów wzrosła do 98), jednak na budowę musieli poczekać kolejne dwadzieścia lat, w ciągu których liczba Żydów stanowiła 4,8% mieszkańców Opola.

Otwarcie pierwszej synagogi przy ul. Szpitalnej 2 miało miejsce w 1842 roku i dokonał go zaproszony z Wrocławia rabin Albert Geiger. Na pierwszego opolskiego rabina został wybrany w 1847 roku Salomon Cohn, następnie funkcję rabina pełnili kolejno: Adolf Wiener (jako jedyny Żyd został honorowym obywatelem Opola), Hermann Vogelstein, Leo Beck, Felix Goldmann, David Braunschweiger, Alfred Phillip, Lothar Lubasch, Salomon, Pfingst z Nordhausen i Hans Hirschberg.

Gmina działała bardzo prężnie. Powstała elementarna szkoła żydowska, założono bractwo pogrzebowe oraz Stowarzyszenie Żydowskiej Historii i Literatury. Wzrastała także liczba Żydów, toteż gmina objęła tereny Krapkowic, Prószkowa i 40 wiosek. Mówiąc o świetności gminy, nie można zapomnieć o rodzie Friedlaenderów. Byli oni właścicielami Browaru Zamkowego oraz przez 30 lat aktywnie działali w szeregach władz gminy. Prócz Friedlaenderów na terenie miasta produkcją alkoholu zajmowały się jeszcze 3 rodziny żydowskie. Obok browarnictwa opolscy Żydzi zaznaczyli wyraźnie swą obecność w przemyśle cementowym. Drugą w mieście fabrykę cementu otworzył w 1872 roku Heymann Pringsheim. Nieco później, w 1906 r. Richard Friedlaender założył cementownię "Silesia" z kapitałem założycielskim 2,5 mln marek i roczną produkcją kształtującą się w granicach 400 000 ton. Także przemysł tytoniowy zawdzięczał swój rozwój przedstawicielom społeczności żydowskiej. Pierwszą w Opolu fabrykę cygar założył Izaac Minzer. Ważnym zajęciem był również handel. Kupcy żydowscy zajmowali się głównie sprzedażą alkoholów i win, tekstyliów, odzieży, drewna oraz sprzedażą kolonialną. Żydzi stanowili również znaczną część inteligencji. Byli bowiem lekarzami, aptekarzami, mieli prywatnych nauczycieli, jak również wielu adwokatów (np. Harry Wolff zamordowany w KL Auschwitz- Birkenau). Warto wspomnieć o lekarzu Izaaku Schnitzerze, znającym wiele języków obcych, który prowadził wyprawy badawcze m.in. do Górnego Nilu.

Liczba mieszkańców wciąż rosła. Skłoniło to władze do wybudowania nowej synagogi. Uroczystość przeniesienia synagogi z ulicy Szpitalnej do nowej miała miejsce 22 czerwca 1897 r. i wziął w niej udział rabin Leo Baeck. Również w tym okresie powstawały i działały kolejne instytucje i organizacje żydowskie: Związek Kobiet Żydowskich, Żydowski Związek Młodzieżowy (Jugenbund), loża kobieca (Frauenloge), żydowska organizacja sportowa. Gdy wybuchła pierwsza wojna światowa, liczba Żydów znacznie zmalała, wielu z nich wyemigrowało do Palestyny. Dotkliwym wydarzeniem była też Noc Kryształowa w 1938 r. Obok aktów wandalizmu, brutalnych ataków fizycznych i aresztowań, doszło do spalenia nowej synagogi. Tłum bojówkarzy kopiąc i wyzywając rabina Hansa Hirschberga zagonił go do świątyni i zmusił do rozlania w jej wnętrzu benzyny i podpalenia jej. Noc tę przetrwała stara synagoga, w budynku której w tym czasie mieściła się już drukarnia. Żydzi, którzy przetrwali te wydarzenia emigrowali do Jerozolimy, bądź zostali wysłani do obozów koncentracyjnych.

Dziś po obecności gminy żydowskiej w Opolu zostały: tablica upamiętniająca wydarzenia Nocy Kryształowej, przybudówka do browaru Friedlaenderów, gdzie obecnie mieści się ognisko plastyczne, budynek starej synagogi oraz cmentarz żydowski, na którym ostatniego pochówku dokonano w 1960 roku.

Śladem po nowej synagodze jest głaz pamięci ustawiony w 1998 roku, w 60 lat po zniszczeniu synagogi, noszący napis: ”Ludzie tego nie zapomną”. Obecnie parcelę synagogi zajmuje żłobek.

Co robimy w ramach projektu

Nasze cele:

- porządkowanie cmentarza żydowskiego w Opolu,

- przygotowanie publikacji (komiks) na temat rabina Leo Baecka,

- poznawanie wielokulturowego dziedzictwa miasta (m. in. poprzez wywiady i spotkania z najstarszymi mieszkańcami miasta, studiowanie dokumentów i publikacji),

- przekazywanie zdobytej wiedzy młodszym uczniom naszej szkoły i mieszkańcom miasta (m. in. spacer ulicami miasta w poszukiwaniu śladów dziedzictwa żydowskiego),

- wycieczki edukacyjne (w tym także zwiedzanie okolicznych cmentarzy),

- podążanie śladem rodziny Rabina z Leo Baeck College z Londynu,odtworzenie jej losów, zebranie informacji,

- gromadzenie wiadomości na temat Ireny Sendlerowej, którą chcemy uczynić patronką naszej szkoły.

Zadania zrealizowane w roku szkolnym 2009/2010:

WallStrasse 13 - historia żydowskich mieszkańców pewnej kamienicy...

27 października 2009 r. Zespół Szkół TAK z Opola zorganizował wyjazd uczniów i nauczycieli do Wrocławia na spektakl "WallStrasse 13" grany w synagodze "Pod białym łabędziem". Mieszkańcy Wrocławia od 20 lat zbierali pieniądze na jej odrestaurowanie. Sztuka, którą zobaczyliśmy, opisywała losy Żydów mieszkających właśnie na ulicy WallStrasse (późniejsza Włodkowica) przed II Wojną Światową aż do roku 1968. Przedstawienie wydało się tym bardziej realistyczne i ciekawe, ponieważ było urozmaicone żywą muzyką małego, jazzowego zespołu żydowskiego oraz zdjęciami z owych czasów wyświetlanymi na ekranie. Na scenie śpiewano także polskie, żydowskie i niemieckie piosenki z tamtych lat. Grupa aktorów, choć niewielka, grała naprawdę profesjonalnie. Wcześniej wystawili oni ok. 120 sztuk w różnych miejscach, ale dopiero tego dnia mieli możliwość zagrania we własnym, skromnym teatrze. Spektakl był niesamowity, a po jego zakończeniu, idąc starą, wrocławską ulicą Wallstrasse/Włodkowica wszyscy uczniowie rozglądali się dookoła, szukając miejsc ze zdjęć, gdzie w czasie II Wojny Światowej mogli mieszkać bohaterowie owego przedstawienia.

Założenie funduszu TAK POMAGAM

Dnia 12 listopada 2009 roku w naszej szkole odbyło się spotkanie z panią Beatą Maliszkiewicz, dyrektor Zespołu Szkół TAK, laureatka Nagrody im. Ireny Sendlerowej "Za naprawianie świata". Uczniowie mogli dowiedzieć się czegoś więcej o nagrodzie i idei jej przyznawania, ale przede wszystkim o samej Irenie Sendlerowej. Głównym wydarzeniem było jednak ustanowienie funduszu TAK POMAGAM. Wybrani uczniowie szkoły zostali powołani do specjalnej kapituły, której zasadniczym celem jest udzielanie finansowego wsparcia dla dzieci i młodzieży poniżej 19 roku życia, którzy z różnych przyczyn znaleźli się w trudnej sytuacji losowej. Kapitałem początkowym funduszu jest przeznaczona na ten cel częśńć nagrody im. Ireny Sendlerowej.

Dnia 07.12.2009 roku uczniowie należący do Rady Funduszu TAK POMAGAM zorganizowali pierwszą akcję. Polegała ona na sprzedawaniu kanapek, ciasteczek i pierniczków. Wszystko odbyło się w nastroju niedawno obchodzonego przez wszystkich dnia Mikołajek. Należy niewątpliwie podkreślić, że wszystkie smakołyki zostały wykonane przez uczniów z funduszu. Zakupów można było dokonywać na każdej przerwie w obydwu budynkach. Największym zainteresowaniem cieszyły się oczywiście słodkości.

Pieniądze jakie zebraliśmy:Szkoła Podstawowa- ok 60 zł
Gimnazjum i Liceum- ok 80 zł

Spotkanie autorskie z panią Anną Mieszkowską w ramach Opolskiej Jesieni Literackiej

Dnia 17 listopada 2009 w budynku Gimnazjum TAK przy ulicy Kropidły 5 spotkaliśmy się z panią Anną Mieszkowską, autorką książki "Dzieci Sendlerowej", która opowiedziała nam nie tylko o procesie powstawania książki, ale też o pracy nad filmem biograficznym Johna Kenta Harrisona pod tym samym tytułem, który mogliśmy niedawno obejrzeć w kinie. Zdobyliśmy również wiele cennych informacji o samej Sendlerowej, niezłomnej kobiecie, która podczas II wojny światowej uratowała z getta warszawskiego 2500 żydowskich dzieci, narażając własne życie i zdrowie.

Co planujemy na kolejnym etapie projektu

Obecnie głównym działaniem jest promocja naszej nowej publikacji pt. "Rabin". Jest to komiks dydaktyczny oparty na motywach biografii Leo Baecka. Scenariusz napisał pan Bartłomiej Janicki, nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół TAK, doktorant Uniwersytetu Opolskiego. Autorką grafik jest Kaja Ward - absolwentka naszej szkoły i wydziału grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, mieszkająca na stałe w Stanach Zjednoczonych. Przygotowanie wydawnictwa poprzedzone było godzinami studiów historycznych, tłumaczeniami obcojęzycznych wydawnictw, gromadzeniem materiałów z wielu, często trudno dostępnych, źródeł. Na efekty czekaliśmy długo, ale jesteśmy z nich niezmiernie dumni. Fragmenty komiksu można obejrzeć w naszej galerii.

Szlak żydowski w Opolu
Przygotowujemy się do opracowania multimedialnego przewodnika po Opolu śladem Żydów mieszkających w naszym mieście przed wojną. Wiele dawnych miejsc żydowskich w Opolu zostało zniszczonych bądź zapomnianych. Niektóre z nich, zachowane do dzisiaj, ulegają presji czasu i niszczeją pod wpływem chuligańskich wybryków nieświadomej ich wartości młodzieży. Dlatego chcemy przypomnieć o nich mieszkańcom Opola, tworząc szlak żydowski, ustawiając tablice informacyjne, organizując wycieczki, redagując publikacje na ten temat. Już wkrótce poinformujemy o efektach naszej pracy, a już teraz zapraszamy do obejrzenia naszych prezentacji w dziale "Moje pliki".

Przygotowania do nadania Zespołowi Szkół TAK im. Ireny Sendlerowej
W 2010 roku Zespół Szkół TAK obchodzi jubileusz dwudziestolecia istnienia. Z tej okazji postanowiliśmy nadać szkole imię, które z jednej strony byłoby swoistym podsumowaniem misji szkoły oraz naszych dotychczasowych działań na rzecz tolerancji i edukacji wielokulturowej, z drugiej - wyznaczałoby szkole nowy kierunek, było swoistym wyzwaniem i zachętą do kontynuowania dzieła pomocy innym. Nie mogliśmy znaleźć wybitniejszego patrona niż Irena Sendler, od której chcemy uczyć się pokory, odwagi, tolerancji. Chcemy, aby naszej pracy towarzyszyło przeświadczenie, że mamy wpływ na losy ludzi w naszym najbliższym otoczeniu, w Polsce, a być może także na świecie.

Kto nam pomaga

W projekcie współpracujemy z naukowcami z Instytutu Śląskiego, z Instytutem Ekumenizmu i Badań nad Integracją Uniwersytetu Opolskiego, z Leo Baeck College z Londynu. Na projekt "Rabin z Opola" dostaliśmy dotację z Fundacji Batorego (Program "Dla Tolerancji").

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

Z Nagrody im. Ireny Sendlerowej "Za naprawianie świata" dla pani Beaty Maliszkiewicz, dyrektor Zespołu Szkół TAK

Z naszych publikacji:

Barbara Weigl, Beata Maliszkiewicz (red.), „Inni to także my – program edukacji wielokulturowej w szkole podstawowej”,GWP, Gdańsk, 1997

Głosy z ulicy Barlickiego : ulica jako punkt wyjścia do działań artystycznych i edukacyjnych - opis projektu interdyscyplinarnego / red. Beata Maliszkiewicz, Joanna Biskup ; zespół aut. Maria Bitka ; [i in.], Opole : Towarzystwo Alternatywnego Kształcenia , 2007

Z naszego najnowszego wydawnictwa - komiksu poświęconego życiu i działalności Leo Baecka pt. "Rabin"

(tekst redagowała Aneta Mościcka)