Cmentarz żydowski w Jedwabnem jest oddalony około 500 m na północny wschód od centrum miasta, znajduje się przy ul. Ignacego Krasickiego. Cmentarz zajmuje działkę geodezyjną numer 200701 4.0001.646, na planie zbliżonym do trapezu równoramiennego, o powierzchni 12964 m kw.

Cmentarz powstał prawdopodobnie w drugiej połowie XVIII w. Był wzmiankowany w aktach lustracji parafii katolickiej w 1781 r. („szkoła żydowska publiczna w Jedwabnym i mogiłki niedaleko kościoła w borku, na co wszystko żadnego prawa ani pozwolenia nie mają”). W latach 60. XIX w. powierzchnię cmentarza powiększono.

Podczas pogromu 10 lipca 1941 r. w stodole znajdującej się w bezpośrednim sąsiedztwie cmentarza grupa mieszkańców miasta i okolicznych miejscowości spaliła jedwabieńskich Żydów. Dokładna liczba ofiar pozostaje nieznana.

W czerwcu 1941 r. i w styczniu 1945 r. cmentarz był miejscem walk Armii Niemieckiej i Armii Czerwonej.

Między czerwcem a wrześniem 1944 r. we wschodniej części cmentarza Niemcy wykopali okopy w kształcie linii łamanej. W czasie wojny rozpoczął się proces dewastacji obiekty, kontynuowany w kolejnych latach. Nagrobki wykorzystano do celów gospodarskich oraz do budowy muru kwatery żołnierzy niemieckich z I wojny światowej.

12 marca 1964 r. Minister Gospodarki Komunalnej podpisał zarządzenie o zamknięciu cmentarza o powierzchni 3,47 ha. 10 lipca 1967 r. Sąd Powiatowy w Łomży na podstawie dekretu o mieniu opuszczonym wydał postanowienie o przewłaszczeniu cmentarza na rzecz Skarbu Państwa.

W 2001 r. od strony drogi wzniesiono kamienny mur, a w południowo-zachodnim narożniku cmentarza ustawiono stylizowany na macewę pomnik, z napisem w językach polskim i hebrajskim: „Cmentarz żydowski w Jedwabnem, założony w XIX wieku. Miejsce wiecznego spoczynku Żydów z Jedwabnego i okolic. Groby Żydów zamordowanych 10 lipca 1941. Cześć ich pamięci!”.

W latach 2021-2022 z inicjatywy Kamila Mrozowicza grupa wolontariuszy porządkowała cmentarz. W 2023 r. Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków we współpracy z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego wykarczował roślinność.

Według szacunkowych danych, w obrębie cmentarza znajduje się kilkadziesiąt nagrobków w różnym stanie zachowania. Są to macewy wykonane z polnych kamieni granitowych, z inskrypcjami w języku hebrajskim. Do 2022 r. teren porastały gęste zarośla, w porze wegetacji znacznie utrudniające dostęp. Granice cmentarza są czytelne dzięki reliktom oryginalnego muru, powojennemu ogrodzeniu z siatki oraz murowi z kamiennych bloków, zbudowanemu w 2001 r. wzdłuż południowej krawędzi cmentarza. We wschodniej części cmentarza widoczne są relikty transzei z czasów drugiej wojny światowej.

Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa podlaskiego.

Krzysztof Bielawski