W piątkowe przedpołudnie 18 grudnia 2015 r. uczniowie Gimnazjum nr 13 w Olsztynie odkrywali historię społeczności żydowskiej w Olsztynie. Śladami Żydów podążali wspólnie z panem Rafałem Bętkowskim, historykiem – pasjonatem, badaczem lokalnych i  regionalnych dziejów.

Naszą podróż rozpoczęliśmy od Muzeum Nowoczesności – dawnego tartaku Raphaelsohnów, zabytkowego obiektu w zakolu rzeki Łyny, reliktu dzielnicy przemysłowej miasta z XIX wieku. Historię miasta zaczęliśmy poznawać od obejrzenia fotografii lotniczej wykonanej ze sterowca, która ukazuje Olsztyn w latach 1914-1915. Na zdjęciu poszukiwaliśmy obiektów, które do dziś są zachowane, a w których społeczność żydowska mieszkała i pracowała. Następnie szukaliśmy wybranych budynków na starej mapie Olsztyna.

Przypadek sprawił, że spotkaliśmy konserwatorów, którzy prowadzili prace badawcze w starej zajezdni tramwajowej przy ulicy Knosały. Badania konserwatorskie polegały na wykonywaniu odkrywki w murze budynku.

Kolejnym naszym zadaniem było poszukiwanie obiektów należących do społeczności żydowskiej w różnych częściach Olsztyna. Rozpoczęliśmy od kamienicy Orłowskiego przy ulicy Knosały, willi na placu przy ulicy Szrajbera, spichlerza i dawnego „targu końskiego”, starych kamienic ciągnących się wzdłuż starej ulicy Warszawskiej (dziś idąc w górę od budynku straży pożarnej w kierunku ulicy Grunwaldzkiej). Następnie dotarliśmy do ciekawego i do dziś zachowanego obiektu – budynku należącego do gminy żydowskiej i żydowskiego domu starców (z początku XX w., dziś ul. Grunwaldzka). Nieopodal znajdowała się synagoga nowa (powstała w 1877 r.), która w „noc kryształową” w 1938 roku została spalona, a następnie rozebrana – pozostał po niej tylko pusty plac. W tym miejscu istniało getto dla społeczności żydowskiej w czasie II wojny światowej.

Nasz dalsza podróż wiodła wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej w kierunku ulicy Zyndrama z Maszkowic i tu docierliśmy do kolejnego, zachowanego w Olsztynie obiektu – domu przedpogrzebowego. Obiekt wybudowano według projektu znanego w świecie architekta Ericha Mendelsohna. Obok budynku znajduje się dawny cmentarz żydowski. Kirkut powstał w XIX wieku przy dawnej ulicy Seestrasse – Jeziornej. Do dziś niewiele zachowało się z dawnego obiektu – kirkut zniszczono w latach 60. – 70. XX w., a macewy posłużyły jako materiał budowlany. Dzięki uprzejmości pracowników Stowarzyszenia Kulturowego „Borussia” mogliśmy zwiedzić dom przedpogrzebowy i podziwiać wspaniale odnowione wnętrze, a także zobaczyć kopułę budynku.

Kolejnym etapem naszej podróży była starówka Olsztyna, a tam ciekawe obiekty – stara synagoga na rogu ulicy Kołłątaja i Okopowej, istniejąca od około 1835 r. do 1877 r. Budynek został rozebrany, a następnie wybudowany nowy, na wzór starego z odtworzeniem charakterystycznej attyki. Starówka olsztyńska to miejsce istnienia kilku kamienic należących do znanych rodzin żydowskich, a do dziś część z nich istnieje, w tym dom rodzinny Ericha Mendelsohna. Kolejny ciekawy stary obiekt, to bank należący do Żyda – budynek zachował się obok urzędu pocztowego (ul. Szrajbera). Naszą podróż kończyliśmy przy domu znanego żydowskiego fotografa, obecna ulica M. Curie – Skłodowskiej.

Za ciekawą, pasjonująca i odkrywczą podróż w ramach cyklu „uczymy przez doświadczenie” serdecznie dziękuję panu Rafałowi Bętkowskiemu.   

Uczniowie Gimnazjum nr 13 odkrywali zakamarki Olsztyna realizując w tym roku szkolnym dwa projekty edukacyjny – projekt „Przywróćmy Pamięć” Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego przy wsparciu Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie oraz projekt konkursowy „Na wspólnej ziemi „Fundacji Shalom”