home aktualności o nas o dziedzictwie projekty partnerzy nieruchomości
     

   
  II Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej w Zamościu  
   start        program        szkolenia        galeria        media o nas        poprzednie edycje programu        kontakt    
     
2006-12-22 Bądź silny jak tygrys, lekki jak orzeł,prędki jak jeleń, potężny jak lew (...).

"Bądź silny jak tygrys, lekki jak orzeł, prędki jak jeleń, potężny jak lew, aby wypełnić wolę Twego Ojca w niebie".                                                                                           (Jehuda ben Tema, Pirke Awot 5,23)
Znaki i symbole w sztuce żydowskiej na cmentarzu w Wysokiem Mazowieckiem.

 

Najbardziej rozpowszechnionym typem nagrobku, na cmentarzach żydowskich spotykanym na terenie Polski, jest pionowo ustawiona kamienna płyta - macewa. Nawiązuję swym wygladem do bramy, symbolu przejscia z życia ziemskiego do życia w innym świecie. Zasady judaizmu sprawiają, że na grobach nie ma zdjęć czy podobizn zmarłych ( choć czas i tu przynosi zmiany - nagrobki ze zdjęciami czy płaskorzeźbionymi postaciami przedstawieniami postaci ludzkich można znaleźć na cmentarzu w Warszawie). Możemy natomiast spotkać się z bardzo bogatą ornamentyką. Płyty w zależności od okresu powstawania, jak też umiejętności miejscowych kamieniarzy zdobiono przedstawieniami symbolicznymi. Dekorowano zazwyczaj zwieńczenie i ramię płyty, zaś część środkową wypełnianą inskrypcją sławiącą przymioty zmarłego. Symbolika macew jest bogata, a odniesienia dotyczą samego faktu śmierci lub upamiętniają pochodzenie zmarłego.

1. Birkat ha-kohanim stykające się kciukami i palcami wskazującymi o dwóch ostatnich palcach odchylonych oznaczają, że zmarły należał do kapłanów kohenów, tzn. potomków arcykapłana Aarona. Ich wizerunek pojawia się na macewach już w XVII wieku. Kapłańskie prawa były dziedziczne, zatem dłonie możemy również odnaleźć na grobach dzieci. Tylko koheni mieli prawo błogosławić lud Izraela, zgodnie z nakazem Boga: "Niech cię Pan błogosławi i strzeże. Niech Pan rozpromieni oblicze swe nad tobą, niech cię obdarzy swą łaską. Niech zwróci ku tobie oblicze swoje i niech cię obdarzy pokojem". (Lb 6, 24-26) W czasach istnienia Świątyni Jerozolimskiej najwyższy kapłan codziennie rano wygłaszał te słowa, wcześniej zdejmował obuwie, zasłaniał tałesem głowę i oczy, tak aby nie widzieć własnych rąk, które podnosił w górę w charakterystyczny sposób rozdzielając palce i łącząc kciuki. W tym momencie był tylko narzędziem Boga. Z tego samego powodu wszyscy pochylali głowy.

Umieszczona ponad błogosławiącymi dłońmi korona wskazuję osobę zacną, powszechnie szanowaną, pobożną. Nagrobek z koroną należy do zmarłego uczonego w księgach judaizmu. Korona też może oznaczać głowę rodu.

2. Heksagram - Gwiazda Dawida - pojawia się w sztuce w XIX wieku, wraz z rozwojem ruchu syjonistycznego. Złożona z dwóch splecionych trójkątów stanowi symbol jedności oraz harmonii, na którą składają się czynnik męski i kobiecy. Nauki tajemne widziały w niej symbol łączący ogień i wodę, ducha z materią, stanowiący harmonijny układ przeciwieństw. W alchemii stanowiła opis pramaterii, zawierającej wszystkie żywioły. Znak ten miał znajdować się na sygnecie Salomona i tarczy Dawida, aby chronić go przed niebezpieczeństwem. Na macewach jest symbolem Erec Izrael - wyraża nadzieję na powrót do Ziemi obiecanej. Oznaczała sympatyków syjonizmu, czyli odrodzenia państwa żydowskiego w duchu kultury hebrajskiej. Księgi - upamiętniają osobę wypełniającą religijny nakaz studiowania Tory i Talmudu

3. Lew. "Gdy lew zaryczy, któżby się nie bał? gdy wszechmogący Pan karze, któżby nie prorokował?" (Amos 3,8)

To najczęściej występujący motyw na męskich nagrobkach żydowskich w Polsce. To symbol pokolenia Judy, rodu Dawida, z którego będzie pochodził Mesjasz. Wywodzi się z błogosławieństwa udzielonego przez Jakuba swym 12 synom, protoplastom plemion Izraela. W Biblii lew występuje jako uosobienie siły i potęgi porównywalnej z potęgą, mocą Stwórcy. Motyw lwa wspiętego na tylnych łapach podtrzymujący palmę - także symbol pokolenia Judy, symbolizującą odkupienie - zapewne kojarzyć miało osobę zmarłego z powagą i dostojeństwem i tym samym uświęcać jego imię. Palma to roślina przyrównywana do nauki Tory. W czasie święta Sukkot przygotowywano bukiet lulaw, składający się z gałązki palmowej, a ludzi studiujących Pisma i wykonujących wolę Boga przyrównywano do owoców palmy daktylowej, pełnych aromatu, pachnących i smacznych. Przedstawienie palmy na macewie oznacza człowieka sprawiedliwego, który będzie się cieszył szczęściem i życiem wiecznym.

4. Puszka ofiarna? - świadczy o dobroczynności zmarłego. Szafa zawierająca księgi?- upamietnia osobę wypełniającą religijny nakaz studiowania Tory i Talmudu. Lew - patrz wyżej.

5. Kwiaty. - nawiązują ideowo do rajskiego drzewa życia. Interpretacja tego wizerunku jest wielopłaszczyznowa i niejednoznaczna. Wazony z kwiatami pojawiające się w dekoracji przedmiotów liturgicznych i ubiorów, rozumiano jako metaforę starotestamentowego Drzewa Życia. Ec Haijm (hebr. - drzewo życia) to również nazwa wałka, na który nawija się zwój Tory, która jest: Drzewem Życia dla tych, którzy się jej chwycili, co rozumiano jako symbol mądrości i sprawiedliwości. Rajskie Drzewo Życia rodzi dające nieśmiertelność owoce, a jego liście leczą wszelkie choroby. Było ono też alegorią przemijania człowieka, uzależnionego w swoim życiu od decyzji Boga. W literaturze eschatologicznej pojęcie Drzewa Życia przynależy do Świata Przyszłego, w którym po zmartwychwstaniu sprawiedliwi zostaną dopuszczeni do spożywania jego owoców i w tym kontekście symbol ten pojawia się na macewach.

"Cechą charakterystyczną cmentarzy małomiasteczkowych było kolorowanie macew. Zakłady kamieniarskie współpracowały z warsztatami malarskimi. Macewy wyły złocone i kolorowane. Często kolorystyka zachowała się do dnia dzisiejszego zwłaszcza, gdy płyta nagrobna upadła frontonem do ziemi i w ten sposób farba była skuteczniej chroniona przez dziesiątki lat. (...) Na macewach przeważały barwy złote, czarne, żółte, niebieskie i czerwone. Kolorystyka przeszła zapewne z bogatej tradycji malowania wnętrz - zwłaszcza drewnianych bożnic" - pisał znany badacz polskich judaików Tomasz Wiśniewski.

6. Brama - "Oto jest brama Pana, którą wejdą sprawiedliwi". Brama uniwersalny symbol przejścia ze świata ziemskiego do życia wiecznego ma w judaizmie szczególne znaczenie - "Do Edenu prowadzą dwie wielkie bramy z diamentu strzeżone przez tysiące płomienistych aniołów".

7. Brama - Pomnik nagrobny przybierał także formę łuku opartego na dwóch kolumnach (łuk, tęcza) - symbol przymierza zawartego pomiędzy Bogiem i ludźmi. W tym sensie przerzucony nad dwiema kolumnami łuk to również brama, oznaczająca wejście do strefy niebieskiej, a przejście przez nią oznacza przemieszczenie się ze strefy profanum do sacrum.

opracował K. Głębocki

Bibliografia:

  • M. Łagiewski, Macewy mówią, Wrocław 1991.
  • O. Goldberg-Mulkiewicz, Cmentarze żydowskie (w:) Cmentarze żydowskie w Polsce, red.B. Plachetta-Madajczyk, Białystok 2000.
  • M. Krajewska, Cmentarze żydowskie - mowa kamieni, Kraków 1984.

gora
---

poprzednie następne
Loading... >> Play || Pause


powrót do listy galerii
 
   
   
   


   
 
 


Polecamy
  MATERIAŁY EDUKACYJNE DLA UCZNIÓW   
  MATERIAŁY EDUKACYJNE DLA NAUCZYCIELI   
 

LOGO FUNDACJI - zachęcamy do umieszczania go w Państwa materiałach

 
  Ulotka programu "Przywróćmy Pamięć", edycja 2007-2008  
  POROZMAWIAJMY - EUROPEJSKIE DEBATY O WARTOŚCIACH  
  DZIAŁANIA PROWADZONE PRZEZ UCZESTNIKÓW W 2008 R.  
  DOBRE PRAKTYKI 2007/2008  
  Dobre Praktyki Programu "Przywróćmy Pamięć" 2015-2016  


   
  mapka  
   
zachodniopomorskie lubuskie pomorskie wielkopolskie kujawsko - pomorskie dolnośląskie warmińsko - mazurskie podlaskie mazowieckie łódzkie opolskie lubelskie śląskie świetokrzyskie małopolskie podkarpackie

   
  Podaj swój adres e-mail, aby otrzymywać informacje o programie "Przywróćmy Pamięć"  
   
   


copy