Krynki, ul. Zaułek Zagumienny, podlaskie
Cmentarz żydowski w Krynkach jest położony w północno-wschodniej części miejscowości, przy ul. Zaułek Zagumienny. Cmentarz powstał w XVII w., na podstawie przywileju wydanego 1 lipca 1639 r. przez króla Władysława IV i zatwierdzonego 12 stycznia 1662 r. przez króla Jana II Kazimierza Wazę. Powierzchnia cmentarza była sukcesywnie powiększana. Zakupy gruntu nastąpiły m.in. na przełomie XVIII i XIX w. Cmentarz zajmuje działkę w kształcie zbliżonym do wydłużonego prostokąta, o przybliżonych rozmiarach 80 x 260 m i powierzchni 22643 m kw. Najstarsze sektory cmentarza znajdują się w części południowo-wschodniej. Przed 1939 r. "starą" (południową) i "nową" (północną) części cmentarza oddzielała alejka. Cmentarz otaczał kamienny mur, na którym od wewnętrznej strony cyframi zaznaczano kolejne rzędy nagrobków. Drewniana brama wejściowa znajdowała się w środkowej części południowej strony ogrodzenia . Do 1939 r. na cmentarzu pochowano nie mniej niż kilka tysięcy osób – Żydów z Krynek oraz okolicznych miejscowości. Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu chowano ciała osób zabitych przez Niemców oraz zmarłych w getcie. O jednym z takich pochówków wspomina Chaim Wajner w relacji przechowywanej w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma ( sygn. 301/1288): " 29 czerwca 1941 roku Niemcy zajęli Krynki. Obserwatorzy niemieccy przekazali, że żydowskie rodziny, które uciekły z miasteczka, są na polach w pobliżu Krynek. Po tej informacji pocisk spadł na pole, gdzie przebywali uciekinierzy i kilka osób zostało rozerwanych na strzępy. Zginęło wówczas siedemdziesiąt żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Widok był straszny, bo na polu leżały osobno nogi, w innym miejscu ręce, głowy oderwane od ciała. Były to ofiary niewinne i zostały pochowane w jednej bratniej mogile na żydowskim cmentarzu w Krynkach" . 11 grudnia 1947 r. z inicjatywy ocalałych kryneckich Żydów - m.in. Szmuela Wolfa i Herszla Ajzena - na cmentarzu pochowano ciała około 40 osób, ekshumowanych z dwóch grobów znajdujących się na terenie Krynek. Były to ofiary egzekucji, dokonanej przez Niemców podczas święta Pesach w 1942 r. W czasie wojny oraz w okresie późniejszym cmentarz uległ daleko posuniętej dewastacji. Część macew wykorzystano jako materiał budowlany. W 1988 r. Tomasz Wiśniewski we współpracy z Andrzejem Grajterem wykonał dokumentację cmentarza. W trakcie prac zidentyfikowano ponad 3000 nagrobków, z których najstarsze upamiętniają Chaima syna Beniamina, zmarłego w 1758 r. oraz Rachel córkę Lejba, zmarłą w 1799 r. Od czasu badań przeprowadzonych przez T. Wiśniewskiego znaczna liczba macew uległa zniszczeniu, pokryciu darnią lub została skradziona. W 2008 r. w ramach projektu "Śladami opowieści z przeszłości Podlasia", realizowanego przez Stowarzyszenie na Rzecz Ziemi Podlaskiej "Drumla", na skraju cmentarza ustawiono tablicę informacyjną. W 2015 r. Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich wykonała spis 310 zachowanych macew: https://cemetery.jewish.org.pl/list/c_86.4 W ostatnich latach miejscowi wolontariusze prowadzili na cmentarzu prace porządkowe. Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa podlaskiego. |