Cmentarz żydowski w Gniewoszowie jest oddalony około 180 m na północny zachód od rynku, znajduje się w pobliżu ul. Zacisze i zajmuje działkę na planie zbliżonym do trapezu o powierzchni około 0,5 ha.

Data założenia nieznana. Niewykluczone, że cmentarz powstał w połowie XVIII w. (synagoga w Gniewoszowie istniała w 1748 r.) i nie później niż w pierwszej połowie XIX w., co potwierdza wzmianka o przychodach z pogrzebów w Etacie Kasy Bóżniczej z 1844 r. Przed 1939 cmentarz był ogrodzony. Przypuszczalnie ostatni pogrzeb miał miejsce we wrześniu 1945 r., w następstwie zamordowania w Gniewoszowie pięciu ocalałych z Zagłady.

Podczas drugiej wojny miejscowa ludność rozpoczęła dewastację obiektu. Nagrobki i ogrodzenie rozebrano i wykorzystano do celów budowlanych. Wszystkie naziemne ślady cmentarza uległy zatarciu. Teren był wykorzystywany jako pastwisko. 22 czerwca 1964 r. Minister Gospodarki Komunalnej – procedując uchwałę Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Gniewoszowie z 19 lipca 1957 r. – podpisał zarządzenie o zamknięciu cmentarza.

W 2014 r. dzięki staraniom potomków Żydów z Gniewoszowa i Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego wybudowano częściowe ogrodzenie. Granicę cmentarza na odcinku bez ogrodzenia oznaczono rzędem kamieni. Na filarze bramy umieszczono tablicę upamiętniającą miejscową społeczność żydowską. Do muru przymocowano kilkanaście odzyskanych nagrobków (spis dostępny na stronie http://cmentarze-zydowskie.pl/gniewoszow.htm). W 2019 r. na filarze bramo zainstalowano tablicę upamiętniającą ofiary mordu z 1945 roku.

Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Obiekt jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego.

Drugi cmentarz żydowski w Gniewoszowie jest oddalony około 500 m na południowy wschód od rynku, znajduje się na wzniesieniu w pobliżu ul. Dolnej i zajmuje działkę na nieregularnym planie, o powierzchni około 0,6 ha.

Cmentarz powstał prawdopodobnie pod koniec pierwszej połowy XVIII w., na podstawie przywileju nadanego przez właściciela miejscowości 23 marca 1745 r., w którym określono między innymi lokalizację cmentarza.

Podczas drugiej wojny miejscowa ludność rozpoczęła dewastację obiektu. Nagrobki i ogrodzenie rozebrano i wykorzystano do celów budowlanych. Wszystkie naziemne ślady cmentarza uległy zatarciu. Teren był użytkowany jako pastwisko i skład wapna. 22 czerwca 1964 r. Minister Gospodarki Komunalnej – w następstwie uchwały Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Gniewoszowie z 19 lipca 1957 r. – podpisał zarządzenie o zamknięciu cmentarza. W dołączonej dokumentacji podano, że ostatni pochówek odbył się w 1945 r. W 1985 r. na cmentarzu odkryto destrukt jednego nagrobka.

W 2016 r. Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego we współpracy ESJF – European Jewish Cemeteries Initiative, dzięki funduszom rządu Republiki Federalnej Niemiec, otoczyła cmentarz ogrodzeniem z betonowych elementów prefabrykowanych. Przy wejściu umieszczono tablicę informacyjną. W 2018 r. stwierdzono brak stalowej furtki, liczne uszkodzenia ogrodzenia, zaśmiecenie części terenu i ślady ognisk.

Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Obiekt jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego.

Krzysztof Bielawski