Cmentarz żydowski w Ziębicach znajduje się na szczycie rozległego wzniesienia, w pobliżu zbiegu ul. Władysława Łokietka i ul. Piaskowej. Cmentarz zajmuje działkę na planie prostokąta o powierzchni 1896 m kw. i przybliżonych wymiarach 55 x 38 m.

Grunt na cmentarz został zakupiony 1 lipca 1814 r. W późniejszych latach okazało się, że sprzedawca działki przeznaczonej na cmentarz nie był jej prawnym właścicielem. W związku z tym w 1829 r. gmina synagogalna w Ziębicach musiała raz jeszcze zapłacić za uprzednio kupiony teren.

Z czasem cmentarz został otoczony ceglanym murem. Wejście wiodło przez murowany neorenesansowy dom przedpogrzebowy, z fasadą zwieńczoną portalem wspartym na czterech pilastrach. Budynek zbudowano po 1854 r. z fundacji potomków kupca Salomona Sachsa. W jego wnętrzu jeszcze kilkanaście lat temu znajdowała się żeliwna ozdobna tablica z napisem: "Ein Geschenk der Kinder des Seit 1854. Auf diesen Friedhof ruhenden Kaufmann Salomon Sachs|".

Podczas II wojny światowej na cmentarzu grzebano radzieckich jeńców wojennych. W marcu 1944 r. nadprezydent skarbowy we Wrocławiu sprzedał cmentarz miastu.

Po 1945 r. cmentarz był wykorzystywany przez migrantów ze wschodnich ziem Polski, którzy założyli w Ziębicach Komitet Żydowski oraz Kongregację Wyznania Mojżeszowego. Po 1945 r. doszło do stopniowej dewastacji obiektu.

Pomimo zniszczeń i degradacji spowodowanej czynnikami naturalnymi czytelne jest historyczne rozplanowanie cmentarza, z wejściem przez dom przedpogrzebowy, z wywyższonymi kwaterami przedzielonymi zagłębioną aleją główną na osi północny zachód - południowy wschód. Aleję główną i oraz granice cmentarza wyznaczają szpalery klonów i jaworów, nasadzonych przed 1939 r. Zachowało się około 50% ceglanego muru. Ze względu na wymuszone złym stan technicznym zamurowanie otworów drzwiowych domu przedpogrzebowego oraz ogrodzenia sąsiednich posesji wejście na cmentarz jest znacznie utrudnione.

Na cmentarzu znajduje się około 170 nagrobków w różnym stanie zachowania, łącznie z fragmentami stel, cokołami i obmurowaniami grobów. Dominują stele w formie pionowych płyt z piaskowca, zamknięte łukiem półkolistym nadwieszonym lub trójkątem, skierowane licem ku północnemu wschodowi. Wzdłuż muru znajdują się destrukty grobowców architektonicznych. Na większości grobów powojennych stawiano nagrobki pulpitowo-skrzyniowe i tablicowo-skrzyniowe, wykonane z betonu i lastrico, z marmurowymi tablicami inskrypcyjnymi. Inskrypcje na nagrobkach sporządzano w językach hebrajskim i niemieckim, a po 1945 r. - w językach hebrajskim i polskim.

Według inwentaryzacji cmentarza, przeprowadzonej w 1987 r. przez K. Myślińskiego z Państwowej Służby Ochrony Zabytków, najstarszy zidentyfikowany nagrobek upamiętnia Jaakowa syna Nataniela Sachsa, zmarłego 13 stycznia 1814 r. Najmłodszy nagrobek stoi nad grobem Hersza Siegela, zmarłego 21 kwietnia 1977 r..

Od 2003 r. właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa dolnośląskiego.

Tekst: Krzysztof Bielawski

To jeden z ponad 150 cmentarzy, które posiada Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Prosimy, pomóż nam utrzymać to miejsce pochówku Żydów z Ziębic. Napisz do nas, aby omówić formę Twojego wsparcia: fodz@fodz.pl.