CMENTARZE
Ze szczególnym zaangażowaniem podejmujemy inicjatywy związane z porządkowaniem i upamiętnianiem cmentarzy żydowskich. Nasze działania odbywają się z uwzględnieniem wytycznych rabinicznych odnośnie prawa żydowskiego (halachy). Fundacja ustanowiła Komisję Rabiniczną ds. Cmentarzy, która rozstrzyga sprawy z zakresu halachy dotyczące cmentarzy znajdujących się pod opieką Fundacji. Nasze prace na cmentarzach są nadzorowane przez Komisję Rabiniczną oraz Naczelnego Rabina Polski Michaela Schudricha.
Fundacja jest właścicielem 153 cmentarzy żydowskich w 15 województwach. We współpracy z innymi organizacjami i osobami prywatnymi ogrodziliśmy cmentarze m.in. w Mszczonowie, Dubience, Kolnie, Iłży, Wysokiem Mazowieckiem, Siedleczce-Kańczudze, Żurominie, Myślenicach, Szczebrzeszynie, Narolu, Mogielnicy, Radoszycach, Głogowie Małopolskim, Żelechowie i Sokołowie Małopolskim.
W ramach projektu “Adoptuj cmentarz żydowski” poszukujemy sojuszników w walce o zachowanie cmentarzy. Zapraszamy osoby prywatne, rodziny, grupy, wspólnoty i organizacje zainteresowane upamiętnianiem cmentarzy żydowskich do podjęcia współpracy z nami i symbolicznego „adoptowania” cmentarza żydowskiego w danej miejscowości. Zakres projektu może obejmować zarówno działania na małą skalę, takie jak przygotowanie i zainstalowanie na terenie cmentarza tablicy pamiątkowej, przypominającej o charakterze tego miejsca (nawet, jeśli nie ma na nim macew), jak i szeroko zakrojone przedsięwzięcia w rodzaju budowy ogrodzenia, bramy, lapidarium czy pomnika.
PARTNERSTWA, ROZWÓJ LOKALNY, REWITALIZACJA
Zabytki dziedzictwa żydowskiego są bezcennym świadectwem wspólnej historii. Chcemy, aby służyły lokalnym społecznościom, zyskując funkcje dostosowane do potrzeb mieszkańców. Rewitalizacja jest jednak możliwa tylko we współpracy z lokalnymi władzami oraz organizacjami pozarządowymi.
Klimontów – rewitalizacja dawnej synagogi
Fundacja prowadzi rozmowy z władzami miasta w sprawie rewitalizacji budynku dawnej synagogi.
Kraśnik - rewitalizacja zespołu synagogalnego
W 2010 r. Fundacja zrealizowała projekt "Restauracja zespołu synagogalnego w Kraśniku, etap I (prace zabezpieczające przed dalszą degradacją)".
Łęczna – rewitalizacja dawnej synagogi
We współpracy z Urzędem Miejskim w Łęcznej Fundacja planuje przeznaczyć dawną synagogę na ośrodek edukacyjno-kulturalny o roboczej nazwie Centrum Dialogu Międzykulturowego.
Orla – rewitalizacja dawnej synagogi
Trwają przygotowania do adaptacji budynku synagogi na potrzeby centrum pracy twórczej z częścią wystawienniczą. Projekt jest realizowany ze środków Rządowego Programu Konserwacji Zabytków.
Ożarów – rewitalizacja dawnej synagogi
Fundacja prowadzi rozmowy z Urzędem Miasta w sprawie rewitalizacji budynku dawnej synagogi.
Przemyśl – rewitalizacja tzw. Nowej Synagogi
Fundacja poszukuje partnera rewitalizacji dawnej synagogi Scheinbacha w Przemyślu. Wykonany został projekt inwentaryzacji budynku, sfinansowany ze środków Podkarpackiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Podkarpacki Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków zapowiedział wsparcie w przygotowaniu dokumentacji przedprojektowej.
Przysucha – remont synagogi
W 2012 r. Fundacja rozpoczęła realizację projektu rewitalizacji synagogi w Przysusze. W 2024 r. Fundacja podpisała umowę z chasydzką Fundacją Taferet Dawid, która dokończy remont synagogi i przeznaczy ją na miejsce modlitwy.
Radzanów – rewitalizacja dawnej synagogi
Fundacja doprowadziła do wzmocnienia ścian nieużytkowanej synagogi w Radzanowie. Trwają rozmowy z partnerami reprezentującymi władze wojewódzkie w sprawie ustanowienia w synagodze filii płockiego Muzeum Żydów Mazowieckich.
Sejny – prace konserwatorskie w dawnej synagodze
Fundacja przygotowuje dokumentację projektowo-kosztorysową i konserwatorską dawnej synagogi w Sejnach. Projekt jest realizowany ze środków Rządowego Programu Konserwacji Zabytków.
Sejny – prace konserwatorskie w dawnym domu talmudycznym
Trwa realizacja projektu budowlanego wzmocnienia, konserwacji, restauracji i modernizacji budynku dawnego domu talmudycznego w Sejnach. Projekt jest finansowany ze środków Rządowego Programu Konserwacji Zabytków.
Zamość - rewitalizacja synagogi, www.zamosc.fodz.pl
Renesansowa synagoga w Zamościu jest jednym z najwspanialszych zabytków kultury żydowskiej w Polsce. Od 2005 r. budynek jest własnością Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. W 2008 r. projekt "Rewitalizacja renesansowej synagogi w Zamościu na potrzeby Szlaku Chasydzkiego oraz lokalnej społeczności" uzyskał wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Prace budowlane i konserwatorskie rozpoczęły się w 2009 r. i zostały zakończone w 2010 r. Uroczyste otwarcie synagogi odbyło się 5 kwietnia 2011 r. Obecnie synagoga stanowi centrum kulturalne, które służy odwiedzającym Zamość Żydom i mieszkańcom miasta.
Ziębice – warsztaty w synagodze
Wiosną 2025 r. w dawnej synagodze w Ziębicach odbędą się warsztaty studenckie, których celem jest określenie perspektyw dalszego użytkowania budynku synagogi oraz opieki nad miejscowym cmentarzem. Projekt jest realizowany we współpracy z Bet Tfila – jednostką naukową Uniwersytetu w Brunszwiku oraz Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
EDUKACJA
Działania edukacyjne mają kluczowe znaczenie dla ochrony dziedzictwa żydowskiego. W latach 2005-2016 realizowaliśmy program edukacyjny "Przywróćmy Pamięć", którego celem było angażowanie młodzieży w poznawanie lokalnego wielokulturowego dziedzictwa i przywracanie innym mieszkańcom pamięci o nim. W programie "Przywróćmy Pamięć" udział wzięło ponad 350 szkół i placówek wychowawczych, niemal 10 tysięcy uczniów i prawie 400 nauczycieli. Z ich działaniami można zapoznać się na stronie programu: www.pamiec.fodz.pl
LAUR PAMIĘCI
W czerwcu 2015 r. w Warszawie miała miejsce ceremonia wręczenia pierwszej edycji nagrody „Laur Pamięci”, którą uhonorowanych zostało pięć osób i instytucji z całej Polski zaangażowanych w zachowanie dziedzictwa polskich Żydów i dialog polsko-żydowski. Odznaczenie „Laur Pamięci” ma formę formie honorowego dyplomu i statuetki. Program prowadzony jest przez Ambasadę Izraela w Polsce, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, oraz Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.
PUBLIKACJE
W 2012 r. wydaliśmy album Ochrona dziedzictwa żydowskiego w Polsce. W albumie zaprezentowane zostały najbardziej imponujące działania Fundacji: rewitalizacja renesansowej synagogi w Zamościu, remont synagog w Kraśniku i odnowienie wielu cmentarzy żydowskich z terenu całej Polski. Fundacja wydała też broszury poświęcone historii i zabytkom żydowskich w miejscowościach Szlaku Chasydzkiego.
Ustawa o stosunku Państwa do GWŻ w RP Podstawą prawną regulującą stosunek Państwa do Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP jest ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. ( Dz.U. nr 41 poz.251 z 26.IV.1997 r. ) o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w RP.
Ustawa ta wpisuje się w porządkowanie polskiego prawa wyznaniowego, które stało się możliwe i konieczne po dokonaniu w Polsce przekształceń polityczno-ustrojowych zainicjowanych w 1989 r.
Celem ustawy jest normalizacja wzajemnych relacji państwowo-kościelnych w nowym porządku polityczno-ustrojowym Rzeczpospolitej Polskiej. Element tej normalizacji stanowi m.in. uregulowanie spraw majątkowych.
Regulacja majątkowa ogranicza się do spraw nieruchomości przedwojennych Żydowskich Gmin Wyznaniowych oraz wyznaniowych żydowskich osób prawnych. Do tych zalicza się obiekty służące celom kultu religijnego: cmentarze, synagogi, domy modlitw, domy pogrzebowe, łaźnie rytualne, obiekty gmin żydowskich służące w przeszłości działalności oświatowo-wychowawczej i charytatywno-społecznej takie jak szkoły, szpitale, ochronki, domy opieki oraz budynki siedzib urzędów gmin.
Art.31 ust1. ustawy określa możliwe sposoby zaspokojenia roszczeń, zgłoszonych w postępowaniu regulacyjnym w odniesieniu do nieruchomości położonych w granicach II Rzeczpospolitej Polskiej.
Regulacja może polegać na:
1. przeniesieniu własności nieruchomości lub ich części
2. przyznaniu nieruchomości zamiennej, gdy przeniesienie własności nieruchomości natrafiało na trudne do przezwyciężenia przeszkody
3. przyznania odszkodowania ustalonego według przepisów o wywłaszczeniu nieruchomości, w razie niemożności dokonania regulacji przewidzianych w pkt.1 i 2.
Art. 31 ust. 2 wspomnianej ustawy stanowi, że regulacja w odniesieniu do cmentarzy żydowskich oraz nieruchomości położonych na obszarze ziem Zachodnich i Północnych może polegać jedynie na przekazaniu nieruchomości lub ich części. W razie niemożności dokonania takiej regulacji postępowanie podlega umorzeniu.
Ujednolicony tekst Ustawy
Artykuł Moniki Krawczyk "Restytucja mienia gmin żydowskich w Polsce - stan rzeczy z perspektywy (prawie) 10 lat" w miesięczniku "Midrasz" 2006, nr 1 (105):
Strona 1Strona 2Strona 3