Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego

"Przywróćmy Pamięć" edycja 2008-2009

TARNÓW - Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. J. Piłsudskiego

Kim jesteśmy

TARNÓW – Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Józefa Piłsudskiego

Dlaczego realizujemy projekt

Celem podjętych działań jest uwrażliwienie młodych ludzi na odmienności kulturowe, religijne i ukazanie koegzystencji narodów polskiego i żydowskiego w Tarnowie, jak również wychowywanie w duchu tolerancji. Ponadto w naszym projekcie: „PRZYWRÓĆMY PAMIĘĆ” postawiliśmy sobie za cel:1. Poznanie historii Żydów, ich tradycji, kultury, religii wraz z jej bogatą obrzędowością;
2. Przypomnienie historii Żydów w regionie ze szczególnym uwzględnieniem Tarnowa;
3. Ukazanie współczesnych uprzedzeń i stereotypów oraz środków dzięki którym można je pokonać.

mgr Józef Parys

Społeczność żydowska w naszej miejscowości

Pamięci tych, których nam odebrano, tym, którzy odeszli...

„Żydzi w Tarnowie” to historia przenikania się dwóch religii (judaizmu i chrześcijaństwa), kultur, zwyczajów, języków (jidysz i języka polskiego)... To czas powstawania antagonizmów, nietolerancji, antysemityzmu, antyjudaizmu, bardzo często wyrosłego na podłożu ekonomicznym. W tej niełatwej koegzystencji możemy jednak odnaleźć próby budowania mostów łączących obie nacje, tworzenia atmosfery zrozumienia i fundamentów społeczeństwa tolerancyjnego.
Żydzi w Polsce pojawili się w XI wieku i wtedy też zaczęli osiedlać się także na terenie Małopolski. W Tarnowie na przedmieściu wschodnim pierwsze rodziny żydowskie zamieszkały w połowie XV wieku. Kulturowa różnorodność stała się wielkim bogactwem Tarnowa, inspirowała twórczo, stając się motorem dokonujących się wokół przemian, siłą napędową postępu. Żydzi od samego początku stanowili grupę społeczną, która była przez mieszkańców często potępiana, czasami podziwiana, ale najczęściej niezrozumiana. Prawdopodobnie dlatego życie żydowskie regulowane było przywilejami wydawanymi przez władców państw i księstw (począwszy od dekretu Fryderyka Rudobrodego dla Żydów niemieckich z 1157 roku). W Tarnowie w XVI wieku zezwolono im na zakup kilku domów w obrębie murów miejskich (miasto liczyło wtedy około 2 tysięcy mieszkańców), ale w wyraźnie wydzielonej ulicy. Tak rozpoczął się czas współistnienia dwóch narodów w tym samym mieście. Żydzi zamieszkiwali domy przy swojej ulicy, powoli rozszerzając obszar zamieszkania na całą dzielnicę i dalej poza nią.
Żydzi tarnowscy, zamieszkujący prywatne miasto, znajdowali się w sytuacji o wiele korzystniejszej niż to miało miejsce w miastach królewskich czy kościelnych, gdyż Książę – właściciel miasta – mieszkał na miejscu na zamku i wiedział, że osadnictwo żydowskie jest bardzo pożądane z powodów przede wszystkim gospodarczych. Od właściciela miasta Tarnowa, Księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego, Żydzi otrzymali swój pierwszy przywilej 4 maja 1581 roku, zapewniający im wyjęcie spod prawa miejskiego, prawo do sprzedaży w domach, kramach i na rynku oraz na wyrób gorzałki i wyszynk, jak również gwarantujący bezpieczeństwo synagogi i cmentarza. Przywileje i akty stanowiły fundament egzystencji prawno-obyczajowej tej grupy społecznej, ukazując stosunki między chrześcijańsko-polską i judaistyczno-żydowską częścią Tarnowa. Były również odbiciem lęków i nadziei jednej i drugiej strony związanych z wydarzeniami lokalnymi i międzynarodowymi. Pomimo dystansu jaki istniał między obydwoma społecznościami oraz wyraźnymi różnicami w jakości życia, które obfitowało raz w pozytywne, raz negatywne emocje, zarówno Polacy jak i Żydzi, czerpali ze wspólnego mieszkania w Tarnowie.
W ciągu przeszło czterech stuleci wspólnej egzystencji Żydzi wrośli bardzo mocno w strukturę miasta. Posiadali dwie duże synagogi, około 40 domów modlitwy, instytucje kulturalne, kluby sportowe, szkoły i różne instytucje charytatywne. Ponadto większość handlu znajdowała się w ich rękach. W przededniu wybuchu II wojny światowej Żydzi stanowili 45% mieszkańców miasta (w 1939 roku miasto liczyło 56.000 mieszkańców, z czego około 25.000 było Żydami). W ciągu zaledwie kilku lat niemieckiej okupacji Tarnowa hitlerowski najeźdźca pozbawił Tarnów jego żydowskich mieszkańców. Dnia 9 lutego 1944 roku komendant wojskowy dla miasta ogłosił, że Tarnów jest „Judenrein”, czyli wolny od Żydów. Historia sąsiedztwa została bestialsko przerwana. Wraz ze śmiercią Abrahama Ladnera (nazywanego „ostatnim strażnikiem Tory”) w 1993 roku, zakończyła się licząca ponad pięć wieków historia Żydów tarnowskich. Dzisiaj, pomimo braku ludności żydowskiej w Tarnowie, nam, żyjącym Polakom, nie wolno zapomnieć o ludziach, którzy się tutaj rodzili, żyli i umierali, wnosząc olbrzymi wkład w rozwój miasta.

mgr Józef Parys

Co robimy w ramach projektu

Projekt, jaki podjęliśmy na terenie szkoły w ciągu roku szkolnego 2007 / 2008 roku obejmował swoim zakresem:- zorganizowanie wycieczek:
- po Tarnowie szlakiem kultury żydowskiej; po Kazimierzu (Kraków) szlakiem kultury żydowskiej; do Bełżca (miejsce kaźni tarnowskich Żydów) w ramach projektu „Wspomnienia ocalone z ognia” dzięki uprzejmości pana Janusza Kozioł z Działu Historycznego Muzeum Okręgowego w Tarnowie, do KL Auschwitz, po Dąbrowie Tarnowskiej szlakiem żydowskim;
- ponadto przeprowadziłem szereg zajęć edukacyjnych poświęconych tematyce żydowskiej zarówno na lekcjach historii jak i WOS – u w ramach realizowanych programów;
- ukoronowaniem projektu będzie jeden z numerów gazetki szkolnej „NIECODZIENNIK” poświęcony Żydom miasta Tarnowa, który pod honorowym patronatem Prezydenta Miasta Tarnowa, patronatem Muzeum Okręgowego, Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Dyrekcji Zespołu Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Józefa Piłsudskiego w Tarnowie. Nasza gazetka zostanie przez uczniów biorących udział w projekcie rozprowadzona we wszystkich szkołach oraz bibliotekach publicznych Tarnowa.

mgr Józef Parys

Z czego jesteśmy szczególnie dumni

Gazeta (NIECODZIENNIK – Gazeta informacyjno-kulturalna Zespołu Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Józefa Piłsudskiego w Tarnowie, nr 15, egzemplarz bezpłatny, nakład 800 szt.) wydana została pod patronatem dyrekcji Zespołu Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Józefa Piłsudskiego w Tarnowie, Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Muzeum Okręgowego w Tarnowie oraz honorowym patronatem Prezydenta Miasta Tarnowa.Gazetka mogła ukazać się dzięki współfinansowaniu przez Urząd Miasta Tarnowa, Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Józefa Piłsudskiego w Tarnowie oraz Muzeum Okręgowe w Tarnowie. Nakład został rozprowadzony w 65 placówkach oświatowych miasta Tarnowa (szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie, Młodzieżowy Dom Kultury, ogniska pracy pozaszkolnej, PWSZ w Tarnowie). Ponadto cześć nakładu trafiła do bibliotek publicznych, do Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Urzędu Miasta Tarnowa oraz Muzeum Okręgowym w Tarnowie.
Celem zamieszczonych artykułów w NIECODZIENNIKU było przedstawienie zapisu autentycznych przeżyć i emocji naszych młodych autorów w czasie podróży po miejscach związanych z kulturą, tradycją i religią narodu żydowskiego a także po miejscach pamięci zagłady Żydów na ziemiach naszej małej Ojczyzny. Podróże realizowane były w ramach programu edukacyjnego „Przywróćmy pamięć”.
Jako opiekunowie byliśmy świadkami przeżyć i wzruszeń tych młodych ludzi związanych z odkrywaniem historii, kultury i tragedii naszych żydowskich braci. Prosimy, więc wszystkich, którzy zechcą zapoznać się z treścią gazety o nie ocenianie tych tekstów tylko pod kątem ich wartości literackiej, czy historycznej, ale skupienie się przede wszystkim na bijącej z nich wrażliwości płynącej z serc młodych ludzi. Teksty nauczycieli uczących w Zespole Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Józefa Piłsudskiego w Tarnowie, pracownika Muzeum Okręgowego w Tarnowie i zaproszonych gości niech pozostaną uzupełnieniem i tłem istoty tego wydawnictwa.
Gazetka ma ponadto charakter edukacyjny, gdyż zawiera informacje, mapy, zdjęcia, spostrzeżenia młodych ludzi, które można wykorzystać na zajęciach historii prowadząc lekcje z zakresie II wojny światowej a w szczególe nazizmu, holocaustu.
Redaktor naczelny: Józef Parys, zastępca red. nacz.: Paweł Stanek
Projekt graficzny i druk: Firma PULS
Konsultacja historyczna: Janusz Kowal, Józef Parys, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego
Zdjęcia, mapy: Muzeum Okręgowe w Tarnowie
Zespół: mgr Józef Parys, mgr Paweł Stanek, dr Janusz Kowal, dr Paweł Juśko, mgr Janusz Kozioł – dział historii Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Anna Klęk – III PE, Nina Pańkowska – II LO, Karolina Serwińska – II LO, Alan Lachowicz – I LO, Mateusz Tęcza – I LO, Dominika Siemko – II LO, Paulina Pyrczak – I TE, Sylwia Kras – I TE.
Nakład: 800 szt.
Gazetka do pobrania do druku w celach edukacyjnych na stronie http://www.pamiec.fodz.pl w działaniach uczniów i nauczycieli Zespołu Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Józefa Piłsudskiego w Tarnowie w ramach programu edukacyjnego „Przywróćmy pamięć” edycji 2008/2009, www.zseg.tarnow.pl, www.muzeum.tarnow.pl.

mgr Józef Parys